Van Basten de flapuit

Het was kleedkamertaal, een cafégrap, niet bedoeld voor het tv-publiek. Marco van Basten was zichtbaar aangedaan toen hij zaterdagavond merkte wat zijn Duitse nazi-kreet ‘Sieg Heil’ had losgemaakt op de sociale media. In de studio van Fox Sports was warempel nog gelachen toen het er zomaar uitfloepte bij Van Basten. In het Nederlandse voetbalmétier overheerste de vergevingsgezindheid. Maar in het buitenland werd genadeloos met hem afgerekend; in vette koppen, in heel Europa.

Opvallend in de Nederlandse reacties is het verschil tussen de binnen- en de buitenwereld. In de praatprogramma’s op tv werd de kritiek veelal omfloerst verpakt met een waarschuwend vingertje. Veel strenger klonk de veroordeling buiten het domein waarin Van Basten (55 jaar) vervreemd is geraakt van de samenleving.

Zijn opmerking was niet voor de massa bedoeld geweest, beklemtoonde Van Basten. Hij zat aan tafel als analist van Fox Sports toen hij hoorde hoe Frank Wohrmuth, de Duitse trainer van Heracles Almelo, in krakkemikkig Duits werd geïnterviewd door Hans Kraay. De Duitse woorden van Kraay ontlokten al tijdens het gesprek hilarische reacties in de studio. Aan het eind daarvan wilde ook Van Basten een duit in het zakje doen. Hij had alleen niet in de gaten dat zijn microfoon open stond.

MINUUT STIL

Extra pijnlijk was dat dit zich voordeed in het weekeinde dat elke voetbalwedstrijd in Nederland, alle 30.000, begon met een minuut waarin de bal stil lag en de spelers in gedachten waren bij de ernst van racisme in het voetbal. Excuses kwamen er weliswaar van Van Basten, in dezelfde tv-uitzending nog, en in een telefoongesprek met de trainer van Heracles. Maar de imagoschade kon hij daarmee niet meer wegnemen. Ook een schorsing van één weekeinde door Fox is dan een doekje voor het bloeden. Dat zijn gage eenmalig beschikbaar komt voor educatie in het bewustzijn en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, zal hem niet armer maken.

In de mediastorm over Van Basten’s opmerking bleef vrijwel onbesproken hoe presentator Jan-Joost van Gangelen in dezelfde uitzending reageerde op een rode kaart na een ingreep van de VAR. De rode kaart ging naar Amadou Ciss, een speler van Fortuna Sittard. ,,De VAR is blank”, voegde Van Gangelen aan de beelden toe. De voornaam van de VAR, de vrijwel onbekende Erwin Blank, noemde hij niet. Over naar de volgende wedstrijd.

SCHIJNBEWEGINGEN

Intussen heeft de reputatie van Marco van Basten (55) opnieuw een kras opgelopen. Verrassend is dat niet. Als speler toonde hij zich al eens wereldvreemd toen hem in een tv-talkshow werd gevraagd of hij wist wat een bijstandsmoeder als uitkering ontvangt. ,,Geen idee, een tonnetje of zo”, antwoordde Marco van Basten met een stalen gezicht. Zo haalde hij ook zijn schouders op over de bewondering van Ruud Gullit voor Nelson Mandela, en vond hij het normaal dat zijn vrouw de voetbaltas voor hem droeg.

Soms onnavolgbare schijnbewegingen markeren Van Basten’s carrière ook na zijn afscheid in 1995 op 30-jarige leeftijd, nadat hij al twee jaar niet had kunnen spelen door blessureleed. Eerst liet hij weten genoeg te hebben van het voetbal en ging zijn meeste vrije tijd op aan golf. Zeven jaar later bekroop hem dan toch de animo om als trainer aan de slag te gaan. San Marco werd trainer van Jong Ajax, maar kreeg ruzie met technisch directeur Louis van Gaal.

BONDSCOACH

Met één jaartje Jong Ajax had Van Basten volgens de KNVB voldoende ervaring opgedaan om als bondscoach Oranje te gaan leiden. Op het WK van 2006 waren de achtste finales het eindstation. Twee jaar later struikelde Oranje op het EK in de kwartfinale nadat het voordien de show had gestolen tegen Italië (3-0) en Frankrijk (4-1). en Italië. Conflicten met spelers als Edgar Davids, Ruud van Nistelrooij, Mark van Bommel en Clarence Seedorf blijven in de historie kleven aan zijn periode als bondscoach waarin liefst 35 van de 52 interlands werden gewonnen, 31 keer zelfs met een clean sheet.

Ook als clubcoach kreeg zijn carrière curieuze wendingen. Als hoofdcoach van Ajax stapte hij in 2009 na een jaar al op. ,,Ik kan niet voldoen aan de eisen. Mijn kwaliteiten zijn niet toereikend om de huidige spelersgroep beter te maken. Ajax verdient beter”, oordeelde Van Basten destijds. Vervolgens dook hij op bij sc Heerenveen. Daar in Friesland kondigde hij na anderhalf jaar plotseling zijn vertrek aan, zonder enig vermoeden vooraf, zonder uitleg te geven. Vragen riep Van Basten eveneens op toen hij in september 2015, na een jaar bij AZ, vertrok. Hij kon de spanningen niet langer verdragen, hij kreeg er hartkloppingen van.

PANTSER

De onbewogenheid die Van Basten uitstraalde als imponerend aanvaller – drievoudig Europees voetballer van het jaar, tweevoudig Wereldvoetballer van het jaar – bleek een pantser dat zijn gevoelens moest verhullen. Niet onlogisch was het daarom dat hij het als technisch adviseur bij de FIFA maar twee jaar volhield. Gefrustreerd haakte Van Basten af omdat hij zich onvoldoende gehoord voelde met ideeën over verbeteringen van de spelregels.

Zijn stem wil hij nog altijd laten klinken, dit seizoen als analist bij FOX Sports, gelukkig vaak uitgesproken, zonder er doekjes om te winden. Hoe hij in zijn hart nog een straatvoetballer is, legde Van Basten in die rol zaterdag bloot met zijn uitglijder. Het wachten is op zijn volgende opzienbarende handeling of uitspraak, wie weet al in de biografie die komende week verschijnt. In deze volledig geautoriseerde biografie, geschreven door Edwin Schoon, spreekt de in Utrecht geboren en getogen voetballer over zijn jeugd en familie, Ajax, het EK van 1988, de gekte in Italië en het pijnlijke verhaal van de enkel. Hij vertelt ook over financiële ellende, de relatie met Johan Cruijff en zijn periode als trainer.

,,Ik voel dat dit een goed moment is om mijn verhaal te vertellen. Mijn waarheid. Het verhaal dat ik nog nooit verteld heb. Ik zal ook niemand sparen. Mezelf zeker niet. De tijd is rijp”, kondigde Marco van Basten alvast aan. Zijn geladen voorzet belooft nieuw vuur.

TWITTER: @hmees