Het is vandaag de honderdste geboortedag van Moacir Barbosa, de doelman van Brazilië op het WK van 1950. Een fout van de keeper in de laatste wedstrijd tegen Uruguay maakte van hem dé paria van het Braziliaanse voetbal.
Succesdoelman
‘Waar hij treedt, zal geen gras meer groeien’, is een oude maar populaire volkswijsheid in Brazilië. Het zegt alles over de status van de doelman in het Braziliaanse voetbal. De Braziliaanse voetballiefhebber heeft alleen respect voor de aanvallers. De doelman is de kluns, niemand wil op doel gaan staan.
Moacir Nascimento Barbosa wilde daar verandering in brengen. Hij trainde zich te pletter en verhuisde van de sloppenwijken van Sao Paulo naar Rio de Janeiro om onder de lat te gaan staan bij Vasco da Gama. De club met de Portugese roots, de eerste club die kampioen werd met gekleurde spelers, is de nummer vier van de stad, na Flamengo, Fluminense en Botafogo.
Barbosa arriveerde in 1945 in het Estadio Sao Januario. Tussen 1906 en 1944 werd drie keer de titel van de staat Rio de Janeiro, het belangrijkste kampioenschap, gewonnen. Met Barbosa in het doel werd Vasco da Gama vijf keer kampioen in acht jaar. In 1948 werd daar het kampioenschap van Zuid-Amerika, de voorloper van de Copa Libertadores, aan toegevoegd na een finale tegen het Argentijnse River Plate van Alfredo Di Stefano.
De goalie van Vasco werd in 1948 een eerste keer geselecteerd voor het nationale elftal en werd al snel de nummer één van de Goddelijke Kanaries. Een jaar later verdedigde hij met brio het doel in de Copa America, het Zuid-Amerikaans landenkampioenschap, en bezorgde zijn land de eerste titel sinds 1922.
Barbosa was op weg de eerste gekleurde topkeeper uit de voetbalgeschiedenis te worden. Het WK in eigen land moest het hoogtepunt van zijn carrière worden. Hij had een belangrijke bijdrage in het gelijkspel tegen Zwitserland (2-2) en de zege tegen Joegoslavië (2-0) en keek vooral toe hij zijn ploegmaats Zweden (7-1) en Spanje (6-1) oppeuzelden.
Noodlot
De laatste wedstrijd (een echte finale was er niet) zou niet veel meer dan een formaliteit worden, dacht heel het land. Brazilië had tegen Uruguay immers genoeg aan een gelijkspel. Aanvankelijk verliep alles naar wens. Frica opende kort na de rust de score en op de tribunes werd het feest al ingezet. Schiaffino maakte in de 66ste minuut op een schaarse counter gelijk, maar er leek nog steeds geen man overboord. Elf minuten voor tijd werd Maracana echter in rouw gedompeld. Barbosa verwachtte een voorzet van Ghiggia, die de bal echter in de korte hoek binnenschoot.
Wie de beelden vandaag bekijkt, betwijfelt of de doelman echt in de fout ging,. Maracana dacht daar zeventig jaar terug anders over. Barbosa kon pas vele uren na de wedstrijd, verkleed als kindermeisje, zo heet het, de voetbaltempel ontvluchten. Het was het einde van de keeperscarrière van de nauwelijks 29-jarige ballenvanger.
Bijna veertig jaar na het tragische doelpunt wilde hij, in de aanloop naar het WK van 1994, het oefenkamp van het Braziliaanse elftal bezoeken. Er werd hem echter de toegang geweigerd, omdat hij ongeluk zou brengen. ‘Een misdadiger ontvangt in Brazilië maximaal dertig jaar gevangenisstraf’, verklaarde hij. ‘Ik heb echter levenslang gekregen.’
Maar het kon nog erger. ‘Het ergste wat ik ooit meemaakte, was twintig jaar na de finale’, vertelde hij kort voor zijn dood. ‘In de supermarkt hoorde ik een vrouw tegen haar zoontje zeggen: dat is de man die heel Brazilië deed huilen.’
De dag na ‘de noodlottige finale’ begon het zwartepieten. Letterlijk. De drie zondebokken waren Bigode, Juvenal en Barbosa. Niet toevallig de drie gekleurde spelers van het team. Bigode werd een lafaard genoemd en Juvenal een drinkebroer. De hoofdschuldige was doelman Barbosa. Een oud verhaal werd opnieuw opgerakeld. Bij zijn debuut in 1945 tegen Engeland incasseerde hij twee doelpunten in tien minuten. De goalie zou nadien zo bang zijn geweest dat hij even het veld moest verlaten om een nieuw broekje aan te trekken.
Als paria gestorven
Barbosa werd tot het einde van zijn dagen behandeld als een paria en stierf in 2000 als een berooide stakker. Hij kreeg nooit de kans die dag in juli 1950 te vergeten.
De Brazilianen noemen het debacle van 1950 de ‘Maracanazo’ (de optater van Maracana). ‘In de tragedie van 1950 betaalden we voor alle zonden van de laatste 45 generaties’, noteerde toneelschrijver en voetbaljournalist Nelson Rodrigues. ‘Elk land heeft een nationale ramp die met niets uit te wissen valt, iets zoals Hiroshima. Onze catastrofe, ons Hiroshima, is de nederlaag tegen Uruguay van 1950. Veel van de Brazilianen van vandaag waren nog niet geboren, maar het verlies blijft nazinderen omdat voetbal zo’n cruciale rol speelde bij het tot stand komen van de moderne Braziliaanse identiteit.’
Ook de antropoloog Roberto DaMatta noemde het de grootste tragedie uit de hedendaagse geschiedenis van Brazilië. ‘Omdat het een collectieve ervaring was en tot het verenigde besef leidde dat een historische kans werd gemist. Het gebeurde bovendien aan het begin van een decennium waarin Brazilië zichzelf een mooie toekomst voorspelde. Het resultaat was een eindeloze zoektocht naar een verklaring en de schuld voor deze schandelijke nederlaag.’
