Net op het ogenblik dat de uitstekende driedelige documentaire van Frank Raes over het Heizeldrama in 1985 loopt, worden we opnieuw geconfronteerd met een ernstige voetbaltragedie. Na afloop van de voetbalwedstrijd in de Indonesische eerste klasse tussen de Oost-Javaanse ploegen Malang Arema FC en Persebaya Surabaya braken er rellen uit die het leven hebben gekost aan minimaal 125 mensen, waaronder 32 kinderen. Enkele honderden mensen zijn gekwetst. De uitzonderlijk zware tol is het gevolg van een samenloop van omstandigheden en kan niet worden herleid tot één oorzaak. Het zou ook fout zijn om dit verschrikkelijk drama alleen maar door een westerse bril te bekijken en te herleiden tot een gebrek aan competentie van een land dat niet in staat zou zijn om grote evenementen te organiseren. Dat zou werkelijk te kort door de bocht zijn. Ook al dringt zich een vergelijking op met het Heizeldrama en het Hillsborough disaster, met respectievelijk 39 en 97 slachtoffers, door het immense menselijke leed dat dergelijke drama´s veroorzaken.
Alleen al daarom is het goed om enkele feiten over Indonesië op een rijtje te zetten. We spreken gemakshalve over een land, maar eigenlijk gaat het hier bijna over een continent. Indonesië strekt zich uit over drie uurgordels op 17.000 eilanden. Er wonen ongeveer 270 miljoen mensen die verdeeld zijn onder een driehonderdtal etnische groepen die meer dan zevenhonderd talen spreken. Ze zijn tegelijkertijd ook veruit het grootste moslimland ter wereld met een minderheid van een dertig miljoen christenen. Het zijn enorme getallen en die feiten alleen al maken van de gordel van smaragd een buitenbeentje. Je kunt dus niet zomaar spreken van het land Indonesië zonder het over die verregaande diversiteit op vele vlakken te hebben.
Wie over etnische groepen spreekt, moet het ook hebben over – vaak onderhuidse, soms openlijke – etnische spanningen. Indonesië is daarop geen uitzondering. Er wordt in het geval van de dramatische wedstrijd gesproken van een derby. Toch is dat maar de halve waarheid. Het klopt dat de beide steden op het dichtstbevolkte eiland Java hooguit een kleine honderd kilometer uiteen liggen. In de Lage Landen zouden we dan natuurlijk niet spreken over een derby, maar in een uitgestrekt land als Indonesië ligt dat natuurlijk anders.
Om je nog een idee te geven over die afstanden. In tweede klasse spelen de ploegen Persiraja Banda Aceh (Sumatra) en Persipura Jayapura (Papoea). Als je dat ingeeft op Google maps dan kom je tot ongeveer 7.000 km, maar dan moet je er wel nog bij vertellen dat je een heel aantal veerboten moet nemen. Onbegonnen werk dus. Met het vliegtuig ben je algauw minimaal veertien uren en meer onderweg, want je kunt niet zonder tussenvluchten. Leg je dezelfde afstand vanuit België af, dan ben je na 7.000 km in Mongolië. En toch spelen die twee ploegen een heen- en terugwedstrijd.
De metropool Surabaya telt meer dan zes miljoen inwoners en is van oorsprong vooral Madurees en niet zozeer Javaans. Het Surabaya dat we kennen van Brechts Surabaya Johnny is een economische groeipool en een van de belangrijkste havens in Azië. En voor de diehards: de Nederlandse voetballers Cor Smit (NEC) en Bobby Vosmaer (MVV en AZ’67) zijn er geboren. Net als de fantastische Wieteke van Dort (Het klokhuis, De Late Late Lien Show) en Xaviera Hollander (The Happy Hooker).
Malang ligt een honderd kilometer meer naar het zuiden tegen het Tenggergebergte aan (Mount Bromo en Mount Semeru) en telt een klein miljoen inwoners. Hans Croon (trainer bij o.a. Waregem, Lierse en Anderlecht) is er geboren. Ook Margaretha Geertruida Zelle woonde er een vijftal jaren. Je kent haar zeker onder haar andere naam: mata hari, wat in het Bahasa Indonesia letterlijk oog van de dag betekent en dus de omschrijving is voor zon.
Je kunt dus stellen dat er hier wel degelijk sprake is van wat etnische tegenstelling, maar geweld bij het Indonesisch voetbal is iets wat al langer bezig is. Er zijn al vaker rellen geweest en de Indonesische voetbalbond heeft al regelmatig sancties aan ploegen opgelegd. Zo waren er nu geen supporters uit Surabaya toegelaten. Maar er is meer. De stadions zijn vaak verouderd, er zijn te weinig nooduitgangen, er worden meer tickets verkocht dan er plaatsen zijn. In dit geval 42.000 tickets voor 38.000 plaatsen. En ik heb zelf al ervaren dat er heel vaak een groot gebrek aan discipline is bij grote bijeenkomsten. De economische en financiële crisis die ook Indonesië treft maakt daarvan een ideale cocktail om tijdens en na voetbalwedstrijden van het veld een strijdtoneel te maken en het ongenoegen over het geleverde spel in algemene woede te laten escaleren.
Daarbij komt dan het optreden van de politie. In Indonesië verloopt een politionele tussenkomst net iets minder zachtzinnig dan in West-Europa. Bekijk de beelden van dit drama en overtuig jezelf. De politie staat bekend om haar vaak erg brutaal optreden. Er is nu heftige kritiek op het gebruik van traangas, maar traangas wordt al veel langer in Indonesische stadions gebruikt en ondanks het FIFA-verbod als een normaal middel gezien om grote groepen mensen onder controle te houden. Tot op vandaag zonder al te grote gevolgen, maar nu met een desastreuze afloop.
Toch is het wel erg voorbarig om nu al een beschuldigende vinger alleen maar maar naar de politie uit te steken. De escalatie van het geweld mag dan veroorzaakt zijn door het optreden van de politie, de initiële oorzaak ligt eerder bij de gebrekkige organisatie en het ongenoegen bij de thuissupporters van Malang. We mogen namelijk niet uit het oog verliezen dat er net omwille van vroeger supportersgeweld tussen de twee ploegen officieel geen supporters van Surabaya aanwezig waren.
Uit deze jammerlijke feiten – en trouwens ook uit de Heizeldocumentaire – blijkt nog maar eens dat de voetbalwereld maar weinig leert uit zijn geschiedenis van geweld. Voetbal wordt vaak de belangrijkste bijzaak ter wereld genoemd, maar honderdvijfentwintig dode mensen zijn nu de verschrikkelijke tol en een hot item in het wereldnieuws. Telkens weer hopen we dan dat dit nooit meer zal gebeuren. Maar eigenlijk weten we beter.
