Voetbal begon met een ‘gommelestieke’ bal

In zijn proefschrift toont Luitzen aan dat er al vanaf 1845 cricket en hockey werd gespeeld op Noorthey. In 1854 volgde voetbal.  Dat klinkt heel anders dan wat Pim Mulier schrijft in zijn  boek Athletiek en voetbal, dat in 1894 verscheen. ‘Te Haarlem speelden in den winter van 1879-89 een 50-tal jongens, de meesten circa 13 à 14 jaar oud het voetbalspel. Op een vergadering in de vrije lucht constitueerden wij ons tot de Haarlemsche Football Club’,  schrijft Mulier daarin.

Samen met Wim Zonneveld publiceerde Jan Luitzen in 2018 al het boek Hoe voetbal verscheen in Nederland. Daarin nuanceren zij al de betekenis van Mulier en tonen ze aan dat HFC (officieel Koninklijke HFC)  waarschijnlijk pas drie jaar later,  in december 1882, werd opgericht, en zonder de aanwezigheid van Mulier

Het zijn opmerkelijke constateringen omdat Pim Mulier (1865-1954) als dé absolute sportpionier van Nederland staat geboekstaafd. Zo wordt hij beschouwd als de oprichter van de KNVB (aanvankelijk als voetbal- en atletiekbond), de bedenker van de Elfstedentocht (schaatsen), de stichter van internationale alloundkampioenschappen schaatsen en initiatiefnemer van de Vierdaagse afstandsmarsen in Nijmegen.

‘ASSOCIATION-VOETBAL’

Jan Luitzen baseert zich in het proefschrift op de geschiedenis van de protestants-christelijke kostschool Noorthey (1820-1882) voor elitejongens. Luitzen: ,,Daar werd vanaf 1845 al cricket en hockey beoefend en vanaf 1854 association-voetbal gespeeld, waarbij de Engelse leraren de bal meenamen uit hun vaderland. Op Noorthey waren ze met dit  ‘teamsport-protestantisme’ hun tijd ver vooruit.”

Het eerste echt concrete bewijs voor een partijtje voetbal op 3 oktober 1864, op de speelweide bij Noorthey, vond Luitzen in een brief van één van de kostschooljongens. Daarin valt te lezen:

,,Nu zal ik U eens vertellen wat er op Maandag geschied is. Toen in het begin van het eerste speeluur kwam de Engelsche meester naar mij toe en zeide:  ‘We play foot-ball today.’ Ik vond dit heel aardig daar het cricket mij niet meer beviel. Dit spel is heel goed als het koud is, daar men een groote gommelestieke bal, die met leder omwonden is en bijna 3 palm middenlijn [= ongeveer 30 centimeter] heeft, moet voortschoppen, doch bij het eerste spel brak de bal en nu moet hij naar Londen om gemaakt te worden. Intusschen spelen wij nu een ander spel, gandi [= hockey] genaamd, dat bijna hetzelfde is maar waarbij men een gewone bal met stokken moet voortslaan.”

VERSPREIDING

Volgens Luitzen waren het de Engelse leraren en leerlingen binnen Noorthey en later de alumni buiten Noorthey die Engelse sporten in Nederland introduceerden en verspreidden. ,,Voor mijn onderzoek ben ik echt op microniveau gaan kijken: wie waren er met naam en toenaam bij betrokken en wat deden zij precies? Dan krijg je een ander verhaal dan dat vanuit de sociologische insteek, waarbij het Engelse handelslui, industriële vaklieden, zeelui en diplomaten waren die de Engelse veldsporten naar Nederland hadden gebracht.”

Ook van de oprichting en oprichtingsdatum van Koninklijke HFC blijft  Luitzen in het proefschrift bij het beeld dat hij twee jaar geleden al in zijn boek met Zonneveld schetste. Luitzen: ,,HFC zou in 1879 opgericht zijn. Maar uit relevante contemporaine correspondentie blijkt dat de 16-jarige David van Lennep en Pim Mulier (met twee anderen) pas in het voorjaar van 1881 van start gingen met hun cricketclubje Rood en Zwart. David (en niet Pim) was daarvan de eerste president. De jongens schakelden in het late najaar van 1881 van het statische cricket over op het meer beweeglijke rugby en in 1882-1883 op association-voetbal, waarbij ze zichzelf van Rood en Zwart omdoopten tot Haarlemsche Football Club.”

Het proefschrift is vanaf 25 november als handelseditie in de boekwinkels te verkrijgen onder de titel ‘Vivat! Vivat Noorthey! Een cultuurhistorisch onderzoek naar de introductie van cricket, voetbal en lawntennis in Nederland’.