111 Legendarische Voetbalhelden sinds 1920. Wie zijn ze, die honderd voetballers, tien keepers en dat uitzonderlijke fenomeen? Maak mee deze wandeling door het voetballandschap van de voorbije eeuw. In aflevering veertien volgen we Didi, de ontwerper van het gekleurde Braziliaanse Futebol Arte. De architect achter de eerste wereldtitel van de Seleçao in 1958.
DIDI, ONTWERPER BRAZILIAANSE FUTEBOL ARTE
Zweden – Brazilië 2-5, finale World Cup Zweden, 29 juni 1958
Didi. Zijn gedachten hebben het eeuwige leven. Hij was de eerste zwarte voetbaldenker. Strateeg achter de Braziliaanse wereldtitels van 1958 en 1962. Ontwerper van het Didiïsme: de donkere dans der Seleçao. Hij beschouwde het voetbal als een filosofie van ratio en fantasie. Didi werd geen volksidool, want daar gedroeg hij zich te elitair en te ongenaakbaar voor. Hij was minder een speler voor de liefhebber dan voor de kenner. De Braziliaanse dichter Nelson Rodrigues omschreef hem als een Ethiopische Prins, vanwege zijn trotse allure en afstandelijkheid. Hij ontwierp de banaanbal: een afstandsschot dat op het ultieme moment de doelman verrast door een onverwachte, kromme curve. Didi was de meester van het spel en de constructeur van het eerste Braziliaanse veelkleurige wereldelftal.
Beste middenveldregisseur van zijn tijdperk
Zijn echte naam luidde Waldyr Pereira. Niemand weet waarom men hem Didi noemt, maar het heeft iets liefhebbends over zich.
Didi wordt erkend als de ‘uitvinder van het Futebol Arte’ en als het brein achter het geroemde 4-2-4-systeem waarmee Brazilië op het einde van de jaren vijftig evolueerde tot machtigste voetbalmachine van de wereld. Hij ontwikkelde zich tot de beste middenveldregisseur van zijn tijdperk. Hij etaleerde natuurlijk leiderschap. Zijn ploeggenoten, niet meteen koorknapen, keken naar hem op. Didi verzamelde rond zich onder meer Gilmar, Nilton Santos, Garrincha, Djalma Santos, Vava, Mario Zagalo en Zito. Op zijn dwingend advies bracht bondscoach Feola vanaf de tweede WK-match in 1958 de amper zeventienjarige Pelé in het elftal.
Van dan af kon niemand dit fantastische team afstoppen: Sovjet-Unie, Wales, Frankrijk en Zweden verloren kansloos. De legende van de Seleçao Canarinha ontstond, vooral dankzij de 5-2 demonstraties tegen Frankrijk en Zweden in respectievelijk halve finale en finale. De kanariegele selectie verkreeg een goddelijk aureool. De internationale pers oordeelde over het WK 1958: ‘We zagen het mooiste voetbal aller tijden spelen en de bron van deze schoonheid heette Didi.’
Didi liet de bal spreken, zo beschreef men zijn stijl. Zijn voorzetten kwamen vanuit alle hoeken van het veld, met een haarscherpe precisie. Hij ontwierp de doodvallende vrije trap, waarmee hij twaalf van zijn 31 doelpunten maakte in 85 interlands.
Een trap als een vallend herfstblad, van het mooiste kleurenpalet
Men vergeleek Didi wel eens met een herfstblad: het mooiste kleurenpalet dat melancholie en wijsheid uitstraalt. Tegelijk verwees het naar een historische goal van hem tegen Peru. Zijn vrije trap, die de kwalificatie voor het WK van 1958 verzekerde, viel dwarrelend en ongrijpbaar als een blad van een boom het doel in.
Bijna 200.000 supporters zaten in het Maracanastadion te morren. Het angstzweet brak hen uit, de schrik sloeg hen om het hart: het zou toch weer geen herhaling worden van 1950 toen Uruguay op een diefje met 2-1 de wereldtitel kwam wegkapen en de Braziliaanse natie in de nachtmerrie duwde. Peru leek Brazilië de weg te versperren tot Didi toesloeg met zijn ‘La folha seca’, het vallende herfstblad. De perfecte omschrijving voor de perfecte trap. Didi voerde hem zowel op met de binnenkant als de buitenzijde van de voet.
Voor de behandeling van de bal haalde hij al zijn charme boven. Hij noemde ‘haar’ liefkozend ‘zijn meisje’. Hij pochte over het feit dat hij nooit met zijn studs op ‘haar’ ging staan en hij kopte evenmin want hij was van oordeel dat zijn ‘hoofd’ diende om na te denken. Terwijl hij de dribbel tot in detail beheerste, bediende hij zich enkel van dat middel als hij geen andere mogelijkheid meer zag. Hij genoot van het ‘passeren’ van de bal. De techniek en het inzicht deden de splijtende veertigmetervoorzet uitgroepen tot zijn karakteristieke specialiteit.
Ruzie met Di Stefano bij Real
Zijn optreden in Zweden deed de beurs rinkelen van Real Madrid, op dat ogenblik het sterkste elftal van Europa. De vedette van de Koninklijke was Alfredo di Stefano. De Argentijn versus de Braziliaan, de samenwerking liep niet echt gesmeerd. Di Stefano boycotte Didi en barreerde zijn doorbraak bij Real Madrid. Didi vertrok met slaande deuren en haalde naderhand bijzonder hard uit. Hij bekritiseerde het kracht- en conditievoetbal van Real en Di Stefano met een gevleugelde uitspraak: ‘Intelligentie en vernuft onderscheiden de mensen van de dieren. Wat is een voetballer waard, die enkel op zijn lichamelijke vaardigheden teert?’ Veel scherper kon hij zijn visie niet verwoorden. Het was Didi ten voeten uit.
Mythische Maracana als zijn tweede thuis
Hij werd geboren in de favela’s van Campos, een stad op meer dan tweehonderd kilometer van Rio. Zijn kindertijd werd gekenmerkt door bittere armoede. Om te overleven begin hij op jonge leeftijd als straatschooier met aardnoten te leuren. Hij vertelde dat dit hem later heeft geholpen om tijdens contractbesprekingen het onderste uit de kan te halen want ‘men kan enkel over armoede oordelen, als men het zelf heeft beleefd.’ Hij startte zijn lange loopbaan op zijn vijftiende. Meer dan 200.000 fans bestormden het Maracanastadion in de openingsmatch tussen een selectie van Rio en San Paulo en zagen Didi het allereerste doelpunt scoren. Het mythische Maracana werd voor hem dan een zeer vertrouwde omgeving. Als hij het veld betrad voor interlands of de grote derby’s van Rio de Janeiro dan voelde hij zich thuis. Terwijl andere spelers het bestierven van de zenuwen. Voetballen was voor hem als een tweede natuur. Dat getuigde Pelé over hem, die in hem een gids zag. Dankzij Didi liet de piepjonge Pelé zijn bescheidenheid en faalangst achterwege.
Erudiete strateeg schaamde zich niet voor de schaar
Didi beheerste en herdacht het strategiedebat, maar gaf het vooral nieuwe creatieve impulsen. Hij etaleerde voetbalinzicht, meesterlijk en majestueus. Met een natuurlijke – zij het niet storende – arrogantie die tot be- en verwondering verplichtte. Didi voelde feilloos aan wanneer hij het spel moest vertragen of versnellen, wat binnen het avontuurlijke Braziliaanse elftal niet altijd vanzelfsprekend was. Wie de factor geduld onder de knie krijgt, heerst over de Seleçao.
De technische superioriteit, als gevolg van uren straat- en strandvoetbal, leverde per definitie elke match driekwart balbezit op. Dat creëert een hoge mate van kwetsbaarheid. Het vergt voor de uitvoerders kalmte, een vorm van intelligente berusting en vooral voetbaleruditie.
Vanuit deze eruditie leidde hij op het WK 1962 in Chili zijn land opnieuw naar het goud. Pelé verdween al na het eerste duel uit het toernooi als gevolg van een zware blessure. Brazilië trad aan met vrijwel hetzelfde elftal als in 1958. De ploeg had de hoogste gemiddelde leeftijd van het toernooi en voetbalde het traagst van alle deelnemers. Didi trok alle tegenstand naar zich toe en voetbalde zich uit de omknelling om Garrincha en Amarildo, de vervanger van Pelé, de ruimte te gunnen om te scoren. Op zijn 34ste belandde Didi op een kruispunt: zowel het hoogtepunt als het eindpunt van zijn carrière. Hoewel Didi voetbal vanuit een kunstzinnig perspectief benaderde, zelfs met een zekere drang naar toewijding, bleek hij niet vies van het vuile werk. In de vaak bikkelharde confrontaties met Uruguay en Argentinië om het Zuidamerikaanse landenkampioenschap schaamde hij zich niet voor de schaar: hij haalde met scheurende tackles uit als het spelbeeld dit vereiste. Omwille van zijn sterke persoonlijkheid baart het dan ook geen opzien dat Didi bij Fluminense aan de slag durfde gaan, dé aristocratische club van Rio de Janeiro. De oudste voetbalvereniging van Brazilië, gesticht in 1902 door jongelui uit de hoogste kringen. Blank en beschaafd. Niet voor zwarten, noch voor kleurlingen. Zo bleef het tot diep in de jaren veertig. Fluminense is altijd het chique, deftige instituut gebleven, van mensen die het wat hoger in hun bol hadden.
Didiisme als onnavolgbare voetbalexpressie
Zijn medespelers noemden hem na verloop van tijd ‘meneer’. Ze keken naar hem, hij gedroeg zich ook als een echte autoriteit. De man die werd bekroond tot wereldbekertopper nummer één van 1958 liet niet met zich sollen. Bij Fluminense, bleef hij ondanks zijn kwaliteiten en reputatie toch een outsider. Hij ergerde de leiding door langs de hoofdingang te arriveren want de spelers dienden zich nederig op te stellen en het zijdeurtje te nemen. Hij vocht met de bestuursleden een stevig conflict uit over een deel van zijn inkomen dat na zijn scheiding aan zijn voormalige vrouw hoorde te gaan. Het feit dat hij durfde scheiden deed zijn imago evenmin deugd. Hij kantte zich ook tegen de zogenaamde ‘concentraçao’, de eindeloze verplichte aanwezigheid in trainingskampen. Hij eiste dat de spelers het recht kregen om met familie en vrienden te telefoneren. De manager van Fluminense verbood hem om zijn zwangere vrouw te bellen, deze druppel deed de emmer overlopen. Didi schroomde zich niet voor die houding.
Ze leidde onverwacht tot gekleurde heerschappij. Zijn Brazilië verbaasde en beheerste tussen 1958 en 1963 ruim vijf jaar de internationale verhoudingen. Hij had het witte voetbalmachtsbastion onderuit gehaald. Brazilië bood destijds zijn zwarte bevolking alleen hoop via de sambaswing in de muziek en de veelkleurige utopie van het nationale voetbalelftal. Hij heeft er met zijn Didiïsme, een onnavolgbare voetbalexpressie, zijn bijdrage aan geleverd. Didi.
Het palmares van Didi
