De sporen van Rinus Michels

Het eergevoel van de Nederlandse voetballiefhebber is weer eens gestreeld. France Football, nog altijd beschouwd als een gezaghebbend voetbalmagazine, heeft een ranglijst gelanceerd van de ‘vijftig beste voetbaltrainers in de historie van het voetbal’. Liefst vijf Nederlanders staan erop, elf (!) van de vijftig waren als trainer in Nederland actief. Wat een waardering!

Met Rinus Michels op 1 voert een Nederlander zelfs de ranking aan. ‘Meer dan alle anderen heeft Michels een stempel op het voetbal gedrukt. Zijn totaalvoetbal heeft de geest bepaald en invloed gekregen op het spel en de historie daarvan’, motiveert France Football de keuze voor Michels, die de voorkeur kreeg boven de clubcoaches Alex Ferguson en Arrigo Sacchi.

Bepalend bij de verkiezing waren volgens de Franse jury niet alleen de prestaties, maar evenzeer de sporen die de trainers in hun carrière hebben nagelaten. Daarom in de top 50 géén wereldkampioenen als Beckenbauer, Menotti, Bilardo, Zagallo en Jacquet, maar wel Johan Cruijff (op 4), Louis van Gaal (18), Guus Hiddink (29) en Frank Rijkaard (45).

Van dat vijftal komt alleen Guus Hiddink niet uit de Ajax-school voort. Cruijff was onder architect Michels de uitvoerder van het wereldwijd bezongen totaalvoetbal. Van Gaal pikte de beginselen daarvan op. Als speler kwam hij bij Ajax niet verder dan de jeugd en het tweede elftal. Pas als coach was de betekenis van Van Gaal voor de Amsterdamse club veel groter. En Rijkaard volgde vooral de geest van Cruijff toen Lionel Messi onder hem debuteerde bij Barcelona en hij het erfgoed overdroeg aan Pep Guardiola.

Opmerkelijk in de Franse lofprijzing van Michels is dat het copyright van de term ‘totaalvoetbal’ (’football total’) wordt toegeschreven aan een journalist van France Football. Daarbij wordt dan maar over het hoofd gezien dat de filosofie van Michels in 1965 nog een onbeschreven blad in Europa was toen hij in de kranten van de Gemeenschappelijke Pers Dienst (GPD) het begrip al lanceerde.

Michels had zich laten inspireren door de speelwijze die Engeland hanteerde in de aanloop naar het WK van 1966, bekroond met de wereldtitel voor de Engelsen. ‘Als je Engeland tegen Spanje hebt zien spelen en je ziet zo’n team aanvallen én verdedigen, dan is dat het voetbal waar we naar toe moeten. Een spel waarbij het hele team verdedigt en het hele team aanvalt. Daar is veel conditie voor nodig, veel tactisch inzicht en uiteraard een behoorlijke persoonlijke techniek. Dat totaalvoetbal begint bij Ajax een beetje te komen’, verklaarde Michels destijds.

Alf Ramsey, de grondlegger van de Engelse wereldtitel in 1966, komt in de Franse eregalerij niet eens voor. Volgens France Football bewonderde Michels in de tijd eerder het Brazilië zoals dat sinds 1958 furore maakte. Uit het Braziliaanse 4-2-4 construeerde hij het 4-3-3 waarmee eerst Ajax en vervolgens Oranje in de jaren zeventig naam gingen maken. De oogst van het totaalvoetbal.

VAN HANEGEM

Over het vanuit Nederland verspreide totaalvoetbal sprak Willem van Hanegem laatdunkend vorig jaar in zijn boek Willem van Hanegem – Buitenkant links: ‘Er is niks uitgevonden door Michels of Cruijff, het voetbal van die tijd is gewoon tijdens de wedstrijden op het WK van 1974 zo gegroeid. Er is nooit gesproken over een dergelijke speelwijze, er is nooit op getraind. Ik hoorde Michels nooit over tactiek en kan me ook niet herinneren dat wij het daar onderling veel over hadden. Laat staan dat het hele woord Totaalvoetbal ooit viel. Het is allemaal spontaan ontstaan, daar ben ik heilig van overtuigd. De hele Nederlandse opvatting over totaalvoetbal en de Hollandse School slaat in wezen nergens op. In 1974 had niemand het over Totaalvoetbal. Pas in de voorlaatste oefenwedstrijd voor het WK, thuis tegen Argentinië, liep het ineens goed. Dus was het logisch om daarop voort te borduren. Voor die tijd hadden we nog nooit zo gespeeld, toen was het allemaal los zand. Van daaruit zijn we gaan spelen, op een manier die we zelf heel leuk vonden. En niet van: wij gaan het voetballen eens veranderen met z’n allen.’

BRUTE AANPAK

Het waren vooral losse flodders van Van Hanegem, alsof Ajax niet had bestaan voordat Oranje op het WK van 1974 de show stal. Rinus Michels komt volgens France Football de eerste plaats op de ranglijst toe omdat hij niet alleen als clubtrainer, maar ook als bondscoach gezicht heeft gegeven aan het door hem gepropageerde type voetbal. Op het veld kregen zijn opvattingen kleur in aanvallend voetbal, evenzeer bood hij ruimte aan een toen nog vaak getolereerde brute aanpak door mannetjesputters als Suurbier, Vasovic, Neeskens’ én Van Hanegem.

Een ijzeren discipline was daarbij het uitgangspunt van de coach, die veelzeggende bijnamen droeg als de Bul of de Generaal. De spelers zag hij als ‘pionnen’, als ‘materiaal’. Op het wandbord dicteerde Michels de tactiek met nummers en initialen. In de dagelijkse communicatie met de spelers bleek die communicatie niet duurzaam. Opgelucht reageerden ze bij Ajax toen hij in 1971 naar Barcelona vertrok. Piet Keizer stond in de kleedkamer op de bank te dansen.

VOOR ÉN NA MICHELS

Als opvolger van Rinus Michels mocht de Roemeen Stefan Kovacs verder oogsten. Onder zijn leiding won Ajax ook in 1972 en 1973 de Europa Cup voor landskampioenen. Hij borduurde voornamelijk voort op de funderingen van Michels en krijgt daarvoor nu van France Football de 43^e plaats op de ranglijst. Daarop staat ook Vic Buckingham onder wie Johan Cruijff in 1964 als 17-jarige bij Ajax debuteerde. Buckingham was de voorganger van Michels, zowel bij Ajax als later bij Barcelona. Wat zijn 36^ste plaats rechtvaardigt, mag worden betwijfeld.

Zo geeft ook deze ranglijst weer aanleiding tot discussie, in het café, in het clubhuis van de voetbalvereniging. Waarom staat Ernst Happel ‘slechts’op 8? Wie herinnert zich nog dat Béla Guttmann (20^ste), lang voor zijn Benfica-jaren, Sportclub Enschede in 1936 kampioen van Oost-Nederland maakte? Had de inspiratie van Bobby Robson, onder wie José Mourinho meer tolk dan hulpcoach was, beter verdiend dan de39ste plaats? En wat is het voetbal opgeschoten met de lessen van Tomislav Ivic die nu als 42^ste is ingeschaald?

Al deze hierboven genoemde trainers deden ervaringen op in Nederland. Uit het Belgische voetbal is Raymond Goethals, nog net op de 47^ste plaats, de enige representant. Guy Thijs ontbreekt dus. Hij wordt in France Football niet eens in de zijlijn genoemd, wat weer wel geldt voor Jimmy Hogan en Jack Reynolds, twee Britse pioniers die vóór de Tweede Wereldoorlog ook in Nederland actief waren. Historie, toen nog niemand in het voetbal sprak over de Hollandse School of Totaalvoetbal.

Twitter @hmees