Nu César Luis Menotti ons op 85-jarige leeftijd heeft verlaten, gaan mijn gedachten terug naar een hotelzaaltje aan de Waal, in oktober 1983, daags voor een Europa Cup-wedstrijd tussen NEC Nijmegen en FC Barcelona. De ontmoeting met Menotti is een geschikte aanleiding om de opvattingen te vernemen van de Argentijnse coach, die in 1978 met zijn landenteam wereldkampioen is geworden in eigen land, in een entourage die schrik aanjaagt door de militaire dictatuur en de hardvochtige uitbeelding daarvan op het veld in de finale tegen Oranje.
In 1983 kan een coach nog uitgebreid de tijd nemen om aan krantenjournalisten uit te leggen wat hij wil overbrengen aan spelers en toepassen in wedstrijden. Enkele maanden eerder is Menotti aan de slag gegaan bij FC Barcelona, dat in die dagen bekend staat om zijn brute voetbal, met verdediger Migueli als kwalijke exponent. Zestien maanden eerder heeft Barca, nog zonder Menotti, de Europa Cup voor bekerwinnaars gewonnen in een finale tegen Standard Luik die met schoppen en slaan gepaard is gegaan.
César Luis Menotti werpt zich deze middag in Nijmegen op als vredesapostel. ‘Ik heb de hardheid altijd uit het voetbal willen halen. Maar je moet dan wel twee types hardheid onderscheiden. Wanneer er sprake is van natuurlijke hardheid als onderdeel van het spel moet dat worden bestraft. Daar wordt veel te weinig tegen opgetreden. Op het WK in 1982 kon Gentile in de wedstrijd tussen Italië en Argentinië 20 tot 25 overtredingen begaan tegen Maradona zonder dat de scheidsrechter optrad. Dat was systematische brutaliteit. Anders ligt het met de hardheid die voortkomt uit het onderbewustzijn. Reflex-overtredingen die niet altijd te vermijden zijn. Dat is een soort hardheid waavoor je als trainer niet verantwoordelijk bent. Omdat je zoiets de spelers niet inpompt.’
ONTSLAG NA WK ‘82
De uitschakeling van de titelverdediger tegen het Italië van Gentile op het WK van 1982 heeft Menotti de kop gekost als bondscoach. De wereldtitel van 1978 telde toen niet meer. Menotti beleefde het succes in eigen land met gemengde gevoelens. Als 18-jarige was hij lid geworden van de communistische partij. Als bondscoach voelde hij zich wel eens een marionet van de militaire dictatuur van president Videla.
Menotti zweeg over de wijze waarop Argentinië, nog zonder Maradona, in 1978 de wereldtitel greep; na een 6-0 zege op Peru die stonk naar omkoping, na een finale waarin Oranje nooit het gevoel kreeg een eerlijke kans te krijgen. Openlijk nam hij tijdens het WK geen afstand van de militaire junta, die in de nabijheid van het finale-stadion een kamp had ingericht voor martelingen en dat 30.000 politieke tegenstanders liet verdwijnen door ze in zee te droppen.
FILOSOFISCHE VERWIJZING
Menotti koos voor bedekte bewoordingen. ‘Mijn spelers hebben de dictatuur van de tactiek en de terreur van het systeem-voetbal overwonnen’, sprak hij na de finale. Het was een filosofische verwijzing naar de macht van het regiem en de kracht van zijn eigen voetbalopvattingen. Want hoezeer Menotti zijn werk moest doen in een vergiftigd milieu, de liefde voor het voetbal verdreef zijn verbittering over de praktijken van Videla cs. Pas later sprak hij zich wel uit. ’Het was verschrikkelijk.’
Veel liever weidde César Luis Menotti uit over voetbal. ‘De bal is voor de voetballer wat woorden voor de dichter zijn. Met voeten en hoofd kan ook een speler een kunstwerk ontwikkelen’, zei Menotti ooit. Bij FC Barcelona was Diego Maradona de belangrijkste uitvoerder van zijn inspiratie. Een jaar voor het WK van 1978 liet Menotti hem op 16-jarige leeftijd debuteren in het nationaal elftal. Voor het grote werk achtte hij hem nog te jong.
Serieuze, grote prijzen kon Menotti met Maradona bij Barcelona niet binnenhalen. In zijn loopbaan als clubcoach en als bondscoach van Mexico bereikte Menotti nooit meer de hoogtepunten die zijn status als wereldkampioen meer glans konden geven. Actief bleef de Argentijn vooral met talrijke columns en doordachte beschouwingen waarin hij zich stelselmatig afzette tegen de marktwerking en het kapitalisme in de voetbalindustrie.
