BORUSSIA DORTMUND EN HAAR SOCIALE WORTELS – RW

Vanavond speelt Club Brugge in het Signal Iduna Park tegen Borussia Dortmund. Aflevering vijf van de kwalificatiepoule van de Champions League.

De Gelbe Wand is een mythisch begrip in de wereld. Maar waar liggen de sociale wortels van Borussia Dortmund?

Rond 1900 was Dortmund immers het middelpunt van de mijnbouw en de staalindustrie en vormde het centrum van de immigratie. Naar de stad zakten voornamelijk mensen uit het Oosten van Duitsland (Oost-Pruisen, 450.000) en uit Polen (500.000) af. In ruim 50 jaar explodeerde de bevolking van de stad van 11.000 inwoners naar meer dan 200.000.

De wieg van Borussia Dortmund stond in het noorden van de regio (1909). Letterlijk in das Hoechst-Viertel, of het kwartier van de Eisen-und Stahlwerke Hoechst. Het centrale punt lag op de Borsigplatz waar het eerste stadionnetje werd opgetrokken. Deze buurt was bevolkt met mensen die in de fabriek werkten. Ze warmden zich op aan Borussia. De club, die ontstond uit families van migranten, behoorde hen toe. Ze kwamen niet alleen uit het Oosten, vanuit Pruisen en Polen, maar ook uit het Zuiden, vanuit Italië. Onder hen bevonden zich veel joden, op de vlucht voor vervolgingen in Centraal-Europa. Ze zakten af naar het Ruhrgebied, op zoek naar werk en een beter leven in de staalindustrie en de mijnbouw. Italiaanse immigranten injecteerden Dortmund met hun comedia dell’arte, de kunst van het leuke leven. De Poolse vluchtelingenstromen, als gevolg van het neerslaan van democratische opstanden in het midden van de negentiende eeuw, brachten de melancholische romantiek mee.

Het Zwarte Land in de Ruhr kleurde rood. Dortmund, dé Duitse stad van de Industriële Revolutie, koesterde het socialisme.

Borussia Dortmund kreeg steun van de kerk van de Heilige Drievuldigheid, Die hielp de vreemdelingen met hun integratie via theater, muziek en sport. Het voetbal gaf hen een klankbord want ‘op het veld was iedereen gelijk’.

Het voetbal was voor de migranten het ideale middel tot vooruitgang en droeg er toe bij dat het kunstmatige onderscheid tussen de lokale bevolking en de nieuwe burgers langzaam verdween.

Borussia is Latijn en verwijst naar Pruisen, de streek in het Oosten van Duitsland waar de meeste migranten van het Hoechst-Viertel vandaan kwamen.

De St.-Dreifaltigkeitskirche bevindt zich in de onmiddellijke omgeving van het Hoechsviertel. In 1920 bedroeg het inwonersaantal rond de 20.000, waarvan meer dan ¼ uit Polen afkomstig. Bijna twee derde van de bevolking hing het katholieke geloof aan en stemde ‘links’. Met de sport trachtte men het epidemische proletarische drankprobleem aan te pakken.

Aanvankelijk stond de katholieke jeugdorganisatie enkel de sporten turnen en atletiek toe. De pater die de leiding had, oordeelde dat het ruwe voetbalspel op zondag niet in overeenstemming te brengen was met de godsdienstige plichtplegingen. Voetbalverhoogde ook het zelfbewustzijn van de jeugd, maakte deel uit van een spontane en ‘wilde’ protestbeweging – vergelijkbaar met de rock’n roll in de jaren vijftig – en dat was een doorn in het oog van het kerkelijk gezag.

Hoewel Borussia dus uit protest ontstond tegen het puriteinse katholicisme vond er wel een kruisbestuiving plaats tussen het sociale christendom van de plaatselijke kerkgemeenschap en van de ontluikende sociaal-democratische SPD. Prominente spelers van het eerste elftal pronkten vaak met hun socialistische overtuiging. Het brak sommigen zeer zuur op. Heinrich Czerkus, de aanvoerder van het elftal en lid van de Duitse weerstand tegen het regime, zou in 1945 samen met 267 andere gevangenen door de Gestapo in het park naast het Rote Erde Stadion worden vermoord. Het bestuur van Borussia verkoos de naam Rote Erde, rode aarde, als verwijzing naar het ijzerbekken van de Ruhr. Hij sloeg onrechtstreeks ook op de politieke voorkeur van de inwoners van Dortmund. De SPD zwaait in de stad sinds 1920 onafgebroken de scepter, het nazitijdperk 1933-’45 uitgezonderd. Zelfs dan is het uitkijken geblazen voor de partijbonzen van de NSDAP. Volgens het boek ‘Der Ruhm, der Traum und das Geld. Die Geschichte von Borrussia Dortmund’ noteert Joseph Göbbels in zijn dagboek: ‘Ein Fahrt ins Ruhrgebit ist mit Lebensgefahr verbunden.’ In vergelijking met de rest van Duitsland (33%) is het gemiddeld aantal NSDAP-kiezers in de buurt van Rote Erde aan de lage kant (17%). Volgens historicus Dietrich Schulze-Marmeling worden tussen 1942 en 1945 2400 Dortmundse joden vermoord. Uit een studie blijkt: ‘Die BVB-Anhänger waren alles andere als Nazi’s.’

De stad Dortmund en de SPD hebben een natuurlijke verbinding met elkaar. BVB geldt in de Bundesliga als SPD-Verein. Dortmund is sinds tientallen jaren de hoofdstad van de sociaal-democratie. De sociaal-democratische traditie van de stad is zo groot dat de bedrijfsvoering van de meeste ondernemingen in handen is van socialisten. De SPD is in Dortmund uitgegroeid tot een gemeenschapspartij.

Vanuit de sociale en geografische achtergrond van Borussia bewoog een natuurlijke parallel op en neer tussen de geschiedenis van de BVB en de arbeidersbeweging. In de jaren zestig steunden BVB-spelers tijdens verkiezingen SPD-mandatarissen. Borussia bleef de volksvereniging voor de miseriemensen uit de Ruhr en profileerde zich mettertijd als hechte gemeenschapsclub.

In de jaren vijftig verankerde de SPD zich in Borussia. Dortmund geniet sinds decennia faam als ‘hoofdstad van de sociaal-democratie’ en de afdeling van Westfalen is de grootste van het land. Vernieuwende tendensen ontkiemden vaak voor het eerst in de roerige stad en rond 1960 evolueerde de SPD er van traditionele, wat oubollige, arbeidersbastion naar open gemeenschapspartij. Dortmund wees dikwijls de weg voor de rest van het land.  Ook in het voetbal. De Borussen zegevierden in 1966 in de Europacup der Bekerwinnaars (tegen Liverpool in Glasgow), het eerste Duitse clubsucces op de internationale scène. Dankzij het spitsenduo Emmerich-Held, dat ook furore maakte op de Wereldbeker van 1966 in Engeland. De clubpresidenten Walter Klimt, Heinz Günther en Reinhard Rauball – respectievelijk in de jaren zestig, zeventig en tachtig – maakten deel uit van het partijbureau. Rauball  vertolkte de stem van een nieuwe generatie sociaaldemocraten en lanceerde het idee Investieren mit Konzept. Met andere woorden: modem management met behoud van sociaal engagement. President Gerd Niebaum (1948), sinds 1986 aan het roer tot in 2005, was de eerste ongebonden voorzitter sinds 1946. Hij gold als links-liberaal, een man van de vrijheid-blijheidgeneratie van 1968 met hippie-idealen en een liefhebber van de muziek van The Beatles en The Rolling Stones. Hij profileerde zich als minnaar van de paarse derde weg. Hij sneed de navelstreng met de SPD niet door.

Niebaum borduurde door op de plannen van Rauball en ontwikkelde de gedachte Fussball als Forum sozialer Kommunihation. Hij boorde een nieuw, welvarender én vrouwelijker, publiek aan en bracht rond Borussia het financieel-economische en het sociaal-culturele spectrum van de stad met elkaar in contact bracht. Niebaum hervormde Borussia van ‘typische arbeidersclub’ tot ‘gemeenschapsvereniging’ van de hele stad. Daarmee behield hij een gezond evenwicht tussen ondernemers- en verenigingspolitiek. Eén zaak veranderde niet: de politieke voorkeur van de meerderheid van de fans.

Na de Tweede Wereldoorlog zakten – in een nieuwe immigratiegolf – Turken, Grieken en Joegoslaven naar das Hoechstviertel af. Ook dan bleef de alsmaar kleurrijker wordende buurt – van de jaren zeventig af mengden zich ook studenten en de alternatieve groene scène onder de bewoners – de meeste Borussiafans leveren. De wisselwerking tussen stadsbestuur en voetbalclub zorgde voor een zeer modern sociaal beleid en dertig jaar straathoekwerk met kansarme kinderen en moeilijk opvoedbare jeugd.

Borussia Dortmund bleef dus tot vandaag de volksvereniging uit de Ruhr met een onwrikbare band tussen fans en club.