Willem van Oranje

Zelfs een ernstige ziekte kan Willem van Hanegem (nog) niet milder stemmen. In zijn wekelijkse column in het AD reageerde hij kritisch als altijd op de kansloze nederlaag (2-0) van ‘zijn’ club, Feyenoord, afgelopen zondag in de Hollandse ‘klassieker’ tegen Ajax. De grootste mopperkont in het Nederlandse voetbal dreef zelfs de spot met het ‘jagen, jagen’, het alom zo goedgelovig uitgesproken mantra waarmee Feyenoord terug zou komen in de race om de landstitel.

Twee weken eerder had Van Hanegem, in het volle besef al van zijn gezondheidssituatie, nog stevige bedenkingen geuit bij de al bekokstoofde terugkeer van Robin van Persie in de Kuip. ,,Hij is een geweldige speler geweest, maar hij is geen Dirk Kuijt, die het nog kon opbrengen om er alles tegenaan te gooien en te accepteren als hij niet speelde. Van Persie heeft zoveel kwaliteiten gehad dat hij niet accepteert om op de bank te zitten. Dan zie ik liever op de bank die Kramer die in de rust een broodje kroket neemt”, zei Van Hanegem in zijn kenmerkende onverbloemde stijl in de voetbaltalkshow Rondo op Ziggo-tv.

Naar Van Hanegem wordt anno 2018 niet meer geluisterd door de leiding van Feyenoord. De wedstrijd tegen Ajax kwam nog te vroeg voor Van Persie. De geest van Van Hanegem waarde wel rond bij de meest beladen voetbalconfrontatie in Nederland. Vijf dagen voor de aftrap had hij bekend gemaakt dat bij hem prostaatkanker was geconstateerd. Gedurende zeven weken moeten 35 bestralingen het kwaad verdrijven.

De aankondiging veroorzaakte een schok. Want Willem is met al zijn onhebbelijkheden, op en buiten het veld, altijd de grote publiekslieveling, de naturelle volksheld, gebleven. Uiterlijk onbewogen als hij is, onderging Van Hanegem de steunbetuigingen, die massaal op hem afkwamen . In de Amsterdam Arena marcheerden de spelers van zowel Ajax als Feyenoord het veld op in t-shirts met het opschrift ‘Sterkte Willem!’ Ja, hij had het toch wel mooi gevonden, emotioneel gereageerd, bekende hij maandag in zijn AD-column.

OORLOGSKIND

Op 20 februari wordt Willem 74. Hij is een oorlogskind, letterlijk. Op 11 september 1944 is hij zeven maanden oud als Britse bommenwerpers bij Breskens, in het Nederlandse Zeeuws-Vlaanderen, een passage van het Duitse leger over de Westerschelde proberen te ondermijnen. De jonge Willem is veiligheidshalve met zijn moeder, andere broers en zusjes in een boerderij veel verderop ondergebracht. Lo van Hanegem, de vader van Willem, moet nog wat spullen ophalen, samen met Willem’s tienjarige broertje Izaäk. Als de bommen vallen, zoeken ze beschutting in een pakhuis. Daar beschermt Lo, steunend op knieën en ellenbogen, zich over een baby. De baby overleeft wonderwel het bombardement, Lo wordt dodelijk getroffen, net als Izaäk, een oom, twee tantes, opa Hendrik van Hanegem en enkele familieleden van zijn moeder.

Er vallen die dag 199 slachtoffers te betreuren in Breskens, veel ‘vissermannen’ die op de Westerschelde en Noordzee op homaet (garnalen) vissen. Ook Lo verdient zo de kost voor zijn gezin. Uit dat leven wil de moeder van Willem na de oorlog weg, weg uit Zeeuws-Vlaanderen, weg uit het Zwingebied waar vele generaties Van Hanegem al eeuwenlang genesteld zijn en hun namen via Van Aeneghem en Van Haneghem tot Van Hanegem zijn verbasterd.

VELOX

In Utrecht, ver weg van Zeeland, vindt Willem’s moeder een nieuwe vader voor haar kinderen. Willem heet voortaan Wim. Hij gaat voetballen bij Velox, de volksclub van Utrecht, de derde club na DOS en Elinkwijk. Bij Velox wordt hij simpelweg ‘Hanegem’ genoemd, naar goed Utrechts gebruik zonder ‘van’.

Als Wim Hanegem stapt hij in 1962 het betaald voetbal binnen. Velox komt uit in de eerste divisie. Willem krijgt een plaats als linksbuiten, soms zelfs als linksback. Hij is al 22 als hij in 1966 na vier jaar Velox voor 70.000 gulden wordt verkocht aan Xerxes in Rotterdam, de club van Faas Wilkes, een club die door een plaatselijke VW-dealer als een persoonlijke bv wordt gerund. Niet langer hoeft Willem zich nog af te beulen met het sjouwen van cement in de bouw.

Twee jaar voetbalt Willem bij respectievelijk Xerxes en Xerxes/DHC, zoals de club na een fusie is gaan heten. Opmerkelijk goed gaat dat, twee jaar in de bovenste helft van de eredivisie. In 1968 acht VW-dealer Piet Hoogenboom het tijd om te ‘cashen’. Hij heft het fusieclubje op en verpatst drie van zijn beste spelers, inclusief Van Hanegem, voor 700.000 gulden aan Feyenoord. Pas veel later beseft Van Hanegem hoezeer hij in een pakketje handel over de toonbank is gegaan. ,,Ik was toen nog niet slim genoeg, anders had ik mijn contract al eerder afgekocht en had ik zelf wel een club gevonden, dan was ik financieel veel beter af geweest”, zal hij er later over zeggen.

DE KROMME

Als speler van Xerxes speelt hij zijn eerste interlands, maar ook de KNVB weet dan nog altijd niet dat zijn familienaam officieel een voorvoegsel moet hebben. In de Kuip staat de Kromme op. De bijnaam is toegeschreven aan de vindingrijkheid van Maarten de Vos, destijds een invloedrijke voetbaljournalist in Nederland, die met het toenmalige dagblad De Tijd volstrekt nieuwe accenten in de sportverslaggeving legde. Het zit iets anders in elkaar.

Bij zijn competitiedebuut voor Feyenoord, op 18 augustus 1968 uit tegen MVV in Maastricht (2-3), werpt Van Hanegem zich met twee assists en de winnende goal meteen op als de nieuwe, gangmaker van de Rotterdamse ploeg. De verslaggever van De Tijd (of het Maarten de Vos is onbekend gebleven) opent zijn verslag met de zinsnede: ‘Ruim twee jaar terug kende iedereen bij Velox hem nog als ‘De Kromme’. Kromme benen, een enigszins waggelende gang en een merkwaardige stijl van voetballen, die vooral de fijnproevers boeide: Wim van Hanegem.’

Bij Velox was De Kromme een scheldnaam, bij Feyenoord wordt het een liefkozing, vooral vanwege zijn traptechniek met gekromde voorzetten en met banaan-effect geladen vrije schoppen, vaak aangewend met de rug krom wakend over de bal. In de Kuip wordt Wim ook Willem; dat klinkt krachtiger, dat past ook beter bij zijn soms meedogenloze aanpak van tegenstanders. Daarmee kan hij ook op een hoger niveau wedijveren met de besten. En zijn gebrek aan snelheid dan? Geen probleem voor Willem. ‘Snelheid betekent niets, je moet op tijd vertrekken’, luidt zijn tegeltjeswijsheid.

Willem van Hanegem bezit bovendien zoveel vertrouwen in zijn eigen kwaliteiten, en zoveel minachting voor elke tegenstander, dat in zijn spoor ook Feyenoord de internationale top bereikt; voorbij bekerhouder AC Milan, naar de Europa Cup voor landskampioenen, naar de wereldbeker. De Rotterdamse bloei loopt parallel met de triomftocht van Cruijff, Neeskens en Keizer bij Ajax. Hun talenten komen samen bij Oranje waarmee ook de Rode Duivels kennis maken op de route naar het WK van 1974. René Vandereycken voetbalt op 19-jarige leeftijd nog bij Sporting Hasselt, in de Hel van Deurne laten Van Hanegem en Neeskens hem zien hoe het moet, buffelend, schoffelend en roffelend naar de volgende halte richting WK (0-0).

IN TRANEN

Daar in Duitsland groeit Willem uit tot Willem van Oranje. Hij laat zich niet intimideren door Argentijnen en Brazilianen, maar ook Van Hanegem blijkt niet in staat de Duitsers klein te krijgen als Johan Cruijff in de finale verzaakt. Zijn reputatie is dan wel gevestigd, ook internationaal. Voor een buitenlandse carrière is hij te oud geworden. Vier jaar later acht Ernst Happel hem als 34-jarige niet meer tot voldoende inspiratie in staat op een WK. Voor het oog van de NOS-camera barst hij in tranen uit. Nederland huilt mee.

Ruim een jaar later pas speelt De Kromme nog één keer in Oranje, een halve wedstrijd, zijn 52^e en laatste. Veertig minuten speelt hij mee, in een meer dan halflege Kuip, in een troosteloze ambiance tegen België. Na afloop (1-0) laat hij zich nergens meer zien. ,,Ik kan daar wel inkomen. Je moet voor zo’n wedstrijd niet België uitnodigen, maar een ploeg die attractief wil spelen. Engeland bijvoorbeeld”, merkt aanvoerder Ruud Krol op.

TERUG IN DE KUIP

Voor de eredivisie voelt Van Hanegem zich dan nog lang niet te oud, ondanks zijn leeftijd, ondanks zijn lichamelijke gebreken. In 1981 keert hij op 37-jarige leeftijd terug in de Feyenoord-Kuip. Hij wordt begroet als een verloren zoon, als de nooit vergeten ‘Working Class Hero’. Meer dan vijftig competitiewedstrijden volgen voor hem nog gedurende twee seizoenen bij Feyenoord. In zijn veertigste jaar is het mooi genoeg geweest.

Hij gaat verder als trainer, bij een reeks van clubs en bij Oranje als assistent van Dick Advocaat. Succesvol is de trainer Van Hanegem met een landskampioenschap en de KNVB-beker (twee keer) eigenlijk alleen bij Feyenoord. Het is een erelijst die niet in de schaduw kan staan van zijn rijke rapport als speler. Ook als trainer wordt hij gekoesterd, zeker wel. Maar geliefd en populair blijft Willem toch vooral vanwege zijn charme als ‘gewone Nederlander’ en als de speler die het volk nog van de voetballers liet houden.

HENK MEES

Twitter: @hmees