Buitenlandse topvoetballers zijn in 1963 nog exotische attracties, meestal slechts te bezichtigen op soms nog wazige tv-beelden in zwartwit. De allergrootste is Edson Arantes do Nascimento, kortweg Pelé. Op zijn 22ste heeft hij met Brazilië al twee keer de wereldtitel behaald. In alles is hij de beste; met koppen, schieten, dribbelen en passen. Pelé is de eerste wereldster, de eerste zwarte voetballer, die op álle continenten wordt geadoreerd. Dus mag hij niet ontbreken op de één maand lange trip van de wereldkampioen door Europa en Noord-Afrika in het voorjaar van 1963.
Eindhoven ligt niet op de route, maar toch verschijnt Brazilië op 3 mei 1963 ook in het stadion van PSV, de Philips sport Vereniging. PSV is op dat moment, negen wedstrijden voor het einde van de competitie, de nummer 3 in de Eredivisie. Vijf weken later zal het na een onderbreking van twaalf jaar voor de vierde keer kampioen van Nederland worden.
Philips is een wereldconcern, dan nog met het hoofdkantoor gevestigd in Eindhoven. In Zuid-Amerika heeft Philips Brazilië zoveel invloed en connecties dat het voetbalgezelschap een afslag naar Noord-Brabant moet nemen. Pas daags te voren wordt bekend dat Brazilië ná de interland tegen Nederland, op donderdag 2 mei, nog naar Eindhoven zal afzakken.
Trots meldt het Eindhovens Dagblad: ‘Een unieke wedstrijd in Eindhoven. Nog nooit heeft een dergelijke combinatie van de beste voetbalsterren ter wereld zich verwaardigd om buiten eigen land tegen een clubteam uit te komen. Vrijdagavond om half zeven is het zover in Eindhoven dankzij de nauwe contacten van Philips Brazilië met de Braziliaanse voetbalbond. Eindhoven heeft hiermee een primeur van wereldformaat.’
TEGEN ORANJE
De wedstrijd tegen Oranje op 2 mei volgt een week nadat Brazilië in Brussel met 5-1 klop heeft gekregen van de Rode Duivels. Pelé is daar buiten de ploeg gelaten, officieel vanwege een blessure. In Amsterdam moet hij contractueel wél meespelen. Ook daarbuiten is hem geen rust gegund. Op Koninginnedag moet het Hilton-hotel bewaking inschakelen om een horde handtekeningenjagers te weren. Een foto-shoot voor een reclame-actie levert Pelé die dag 20.000 gulden (9.000 euro) op. De Braziliaanse bond strijkt een gage van enkele tonnen op voor de interland. Aanleiding voor de KNVB om de toegangsprijzen fors te verhogen tot gemiddeld 15 gulden (7 euro). De potentiële Oranje-aanhang anno 1963 reageert morrend. Een kwart van de 60.000 kaarten blijft onverkocht.
Aan het voetbal beleeft Pelé weinig plezier. Zijn manager heeft contractueel laten vastleggen dat de sterspeler elke wedstrijd maximaal maar een half uur hoeft mee te doen. PSV-speler Fons van Wissen lijkt een voor de hand liggende kandidaat om Pelé te schaduwen, maar een blessure verhindert hem te spelen. Feyenoord-speler Rinus Bennaars houdt zich stipt aan de opdracht van bondscoach Elek Schwartz om Pelé geen centimeter ruimte te gunnen. Pelé ergert zich hevig aan de bejegening die hem treft. Als de wekker na 30 minuten afgaat, aarzelt de Braziliaan geen moment. Het publiek begeleidt Pelé met gejoel naar de kleedkamer. Lang na afloop, als Nederland de verrassende 1-0 zege uitbundig viert, loopt de Braziliaanse sterspeler nog altijd chagrijnig door de catacomben van het Olympisch Stadion. Bennaars klampt hem daar aan met het verzoek shirts te ruilen. Pelé weigert, hij wil Bennaars nog wel van dienst zijn met zijn witte kousen.
Pelé in 1971 speciaal voor het Nederlands voetbalmagazine 1-0 in een oranje-tenue
DEMONSTRATIE
De vervelende ervaringen in Amsterdam kunnen Pelé er niet van weerhouden een dag later ook in Eindhoven mee te doen. Philips eist zijn meespelen. ‘Braziliaanse wereldkampioenen bezoeken Philips’, luidt de tekst op een spandoek op de spelersbus. Voetballen tegen PSV is bijzaak. Het reisschema leidt de Brazilianen naar de bedrijfsschool van Philips waar twee filmpjes worden vertoond. Vervolgens gaat het naar de golfbaan in Valkenswaard en de Philips-winkel waar met 35 procent korting flinke pakketten elektronica mogen worden ingeslagen.
Het humeur van Pelé wordt er in Eindhoven niet beter door. De nederlaag in Amsterdam en het geklit van Bennaars is hij nog niet vergeten. ‘Nederlanders voetballen met hun hele lichaam. Wij zijn dat niet gewend’, zegt Pelé tegen journalisten die hem in het restaurant van de golfbaan aanschieten.
De afspraken met Philips voorzien in een onderlinge oefenpartij van drie kwartier, een ‘exhibition’, waarin alle 22 meegereisde Braziliaanse spelers eerst onderling in actie zullen komen, gevolgd door een halve oefenwedstrijd tegen PSV. Als het half zeven is, blijkt de Braziliaanse demonstratie een andere invulling te krijgen dan aangekondigd. Een wedstrijd van twee keer dertig minuten tegen PSV wordt het.
Slechts 6.000 toeschouwers komen er op af, ondanks sterk gereduceerde prijzen, volgens het Eindhovens Dagblad. In alle andere kranten stopt de teller bij 1.000. Het stadion van PSV biedt in 1963 ruimte voor 18.000 toeschouwers zodat Pelé als alom bewonderde voetbal-attractie zich in Eindhoven geconfronteerd ziet met veel lege plekken. De duurste plaats kost omgerekend naar nu 1,25 euro. de jongenstribune 10 eurocent. Acht Braziliaanse radioreporters gaan te keer alsof het resultaat telt, twintig journalisten schrijven pagina’s vol. De Nederlandse tv en radio hebben geen belangstelling, in de landelijke kranten wordt de wedstrijd in enkele regels afgedaan.
SURINAAMSE GASTSPELER
Als vervanger van de geblesseerde international Fons van Wissen speelt Jules Lagadeau mee. Met hem volgt PSV de mode van Nederlandse eredivisieclubs die begin jaren zestig hun oog laten vallen op talenten uit Suriname. Humphrey Mijnals, in 1960 drie keer in Oranje, is het grote voorbeeld. Jules Lagadeau (24) is al vier jaar international in Suriname. Een technisch vaardige aanvaller die zijn club Transvaal al naar diverse successen heeft geleid. PSV laat hem begin april 1963 overkomen naar Eindhoven, voorlopig voor drie maanden Maar hij krijgt heimwee en op 24 mei vliegt Lagadeau terug naar Suriname, waar hij talrijke successen als speler en als trainer zal beleven. Lagadeau neemt tenminste één dierbare herinnering met zich mee naar Suriname. Hij heeft toch maar mooi tegen Pelé mogen spelen, ook al was het maar een half uur.
Als Pelé halverwege uitvalt, staat het nog 0-0. Kort voor tijd zorgt Coutinho voor de treffer die het kwaliteitsverschil nog magertjes uitdrukt. ‘Een kalme training, zonder spanning en geestdrift, waarbij alleen de uitzonderlijke balbeheersing en de weergaloze techniek konden boeien’, schrijft het Eindhovens Dagblad.
Twee dagen later blijkt Brazilië warmgedraaid. De wereldkampioen wint in Hamburg met 2-1 van West-Duitsland. Zonder te wisselen, Pelé speelt de hele wedstrijd mee.
IN GRONINGEN EN ENSCHEDE
De twee wedstrijden in mei 1963 zijn niet de eerste optredens van Pelé in Nederland. In juni 1959 doet hij op een Europese toer met zijn club Santos FC zowel Groningen als Enschede aan. Een jaar eerder is Brazilië met drie spelers van Santos (Pelé, Pepe en Zito) voor het eerst wereldkampioen geworden. Het plaatselijke GVAV (voorloper van FC Groningen, spelend in de Eerste Divisie) acht zich dan nog te zwak voor het Braziliaanse sterrenensemble. Daarom wordt Feyenoord ingehuurd, dat ook kansloos is: 0-3. Pelé scoort één keer. Genoeg voor vandaag, denkt Pelé als hij vervangen wil worden. Dan grijpt scheidsrechter Klaas Schipper in. Hij blaft in authentiek Groningse termen Pelé toe dat er 17.500 toeschouwers voor hem zijn komen kijken en gebiedt de 18-jarige wereldster op het veld te blijven. Pelé gehoorzaamt gedwee.
Twee weken later speelt Pelé in Enschede 78 minuten mee tegen Sportclub Enschede, voorloper van FC Twente. Hij scoort drie keer, Santos wint met 5-0. De trip door Europa omvat liefst 22 wedstrijden, 28 keer valt er een doelpunt van Pelé te bewonderen. Een jaar na het WK van 1958 is zijn status als wereldster ook in Europa voorgoed bevestigd.
