Vijftig jaar geleden, op 21 augustus 1968, maakten tanks van de Sovjet-Unie een einde aan de Praagse Lente van de hervormingsgezonde socialistische leider Alexander Dubçek. De Tsjecho-Slowaken smachtten naar vrijheid en sociale democratie maar de Russische prikkeldraadcommunisten dachten daar anders over.
Vera Caslavska, de beste turnster ter wereld, werd het sportieve gezicht van die Praagse Lente. Een portret in twee delen. Vandaag aflevering 1.
Zou ze zich herinneren hoe de wereld viel voor haar sensuele turninterpretatie van de Jarabe Tapatio, of de Mexicaanse hoedendans? Liet ze in haar mijmering nog iets anders toe dan het noodlot van de vader en de zoon? Die vreselijke vechtpartij waarbij de zoon de vader doodsloeg, zij het niet met voorbedachte rade. Ze pareerde op volwassen wijze de ongemakken van mondiale populariteit. De vernederingen van het communistische schrikbewind deerden haar amper.
Haar geloof in de idealen van de Praagse Lente wankelde niet.
De tragedie der geliefden brak haar weerstand. In haar turnvertolkingen legde ze een ode aan de lichamelijke verleiding en de geestelijke vrijheid. Op het einde leefde ze in zichzelf gekeerd in een psychiatrische instelling. Haar brein was aangetast door de onophoudelijke depressie. Sinds die dramatische augustusavond in 1993. Vera Caslavska (3 mei 1942, Praag- 30 augustus 2016) vierde ze haar verjaardagen in treurnis. De historie eert haar als de succesvolste Olympische atlete. Niemand verbeterde haar zeven individuele gouden medailles. Ze bedreef kwetsbare gymnastiek tussen het voorgeprogrammeerde robuuste Russische keurslijf voor haar en de onfeilbaarheid van de kindvrouwtjes Olga Korbut, Nadia Comaneci en Marie-Lou Retton na haar.
Dacht ze bij haar levenseinde wel eens terug aan oktober 1968, Mexico City, Olympische Spelen? Op het podium draait ze trots rondjes met het hoofd. Lichtjes hautain zelfs. Op en neer, op en neer. Dan buigt ze vol afkeer. Intussen hoort ze de Russische hymne voor haar rivale Larissa Petrik. De jury dwingt – onder invloed van de Sovjet-Unie – Caslavska tijdens de vrije oefening het goud te delen met Petrik.
Op de evenwichtsbalk is de vaudeville helemaal schrijnend. Onder druk van het woedende publiek – de toeschouwers scanderen tien minuten haar naam – keert de jury op haar stappen terug en verhoogt haar cijfer. Het goud blijft ten onrechte in handen van Natalja Koetsjinkaja. Caslavska toont tijdens de ceremonie opnieuw haar ongenoegen. Dit staaltje bravoure geeft haar in Praag een heldenstatus. Ze incasseert met klasse en draagt haar gedwongen verlies als een zegepraal.
Wist ze dan zelf nog dat haar stijl etherisch was, charmant en ludiek en haar overwicht verpletterend, maar van een ondraaglijke Praagse lichtheid, schrijver Milan Kundera indachtig? Ze danst over de mat, met hartstocht en ritmiek maar vertroetelt tevens de traagheid. Het lijkt alsof ze haar bewegingen vertraagt om de schoonheid des te langer vast te houden. Goud bij de individuele meerkamp, de sprong, de ongelijke brug en de vrije oefening. Niet op de evenwichtsbalk dus, een discipline die ze nochtans op de Spelen van Tokio in 1964 met overtuiging en louter op basis van lichtvoetigheid als de hare valideert. Ze is het slachtoffer van een politieke combine omdat ze heftig protesteert tegen de invasie van de Sovjettanks in Tsjecho-Slowakije, op 20 augustus 1968, twee maand voor de Spelen. Ze steunt vurig de beginselen van de Praagse Lente en de moedige pogingen voor een ‘socialisme met een menselijk gezicht’ van partijleider Alexander Dubcek.
Stond ze ooit nog stil bij de hartstocht waarmee ze het befaamde Dva Tisice Slov of het ‘Manifest van 2000 Woorden’ ondertekende? Het is geschreven tijdens de prettig-gestoorde Praagse opstand, door de intellectueel Ludvik Vaculik, en bevat een simpele oproep ten voordele van vrijheid van meningsuiting en democratische hervormingen. Het ‘Manifest’ is het paradigma van de dissidentie tegen het autoritaire communisme. Praag verkiest een vleugje liberale levenswijsheid. Ondanks Russische dreigementen tekenen 40.000 mensen het Manifest. Eén van hen luistert naar de naam Vaclav Havel. Hij is dan auteur van absurdistische theaterteksten en zal later een bijzondere rol spelen in haar leven. Havel bewondert Caslavska. De partijdictatuur reageert met de botte bijl en knecht opnieuw de geest. Opposanten worden vervolgd, verbannen, vermoord.
Vera Caslavska vertoeft in een trainingskamp in het centrale massief van Tsjecho-Slowakije. Uit vrees voor represailles verschuilt ze zich in de bergen waar ze de ‘ringen’ oefent aan boomtakken en de ‘vloer’ op weilanden. Ze traint in een uitgesneden aardappelzak.
Op hetzelfde ogenblik arriveren haar concurrenten van het Sovjetteam in Mexico om zich aan te passen aan de klimatologische omstandigheden en de Spelen op minutieuze wijze voor te bereiden. Na een onderduikperiode van drie weken gunnen de autoriteiten haar ultiem toch een reis naar Mexico.
Morgen leest u aflevering 2.
