De heersende opinie: een journalist is geen activist en doorgaans ook geen columnist. Een journalist volgt het nieuws, bij voorkeur ter plekke. Een journalist boycot niet.
Welnu, dat snijdt zeker hout. Maar een journalist is wel iemand die observeert, analyseert, interpreteert en opinieert. En dat doet de een scherper, kritischer dan de ander. Ik bedoel, je hoeft niet per se een activist te zijn om toch zaken aan de kaak te stellen.
Maar mag een journalist of hoofdredacteur nooit zeggen: dit gaat te ver, hier gaan we niet naartoe? Neem het WK in Qatar. Ieder weldenkend mens vindt dat dit niet aan dit schatrijke oliestaatje had mogen worden toegekend. Zelfs het resultaat van de recente loting was luguber: iedere WK-groep bleek een poule des doods.
Nu het helaas zo goed als zeker is dat dit ‘voetbalfeest’ daar toch plaatsvindt, worden alle betrokkenen voor de keus gesteld: ernaartoe gaan of thuisblijven. Dit gaat niet over de diverse bochten waarin betrokken partijen zich wringen om ‘maatschappelijk bewust deel te nemen’ (dixit KNVB). En natuurlijk zijn bonden, sponsors en grote mediabedrijven de eerste om hierop aan te spreken. Maar ik wil graag inzoomen op de rol van de (sport)journalistiek.
Alweer enige tijd geleden vroeg ik ‘onze’ nieuwsjagers om zich kritischer uit te laten over het WK Qatar. Ook vond en vind ik dat dit WK zó faliekant verkeerd is, dat je daarvan op geen enkele manier deel uit wilt maken. Ook niet als sportjournalist. Want: jouw aanwezigheid zal door de FIFA, het regime en organisatiecomité worden gebruikt als propaganda voor en bevestiging van een succesvol WK en hun ‘goede’ gedrag. Want: jouw mogelijke intentie om ook vanachter de façade van dit megalomane project te berichten, zal een ijdel streven blijken. Men zal dit niet toestaan. Eerdere pogingen strandden, zelfs werden journalisten daarvoor gearresteerd. Dus kun je je verslaggeversplicht ook van huis uit doen.
De ogenschijnlijk steekhoudende bewering dat een journalist altijd ter plekke moet zijn, dient hier met andere ogen bekeken te worden, in de wetenschap dat diens aanwezigheid propagandistisch wordt uitgebuit. Dat deze meewerkt aan en profiteert van financial crime, de corruptie waarmee dit WK tot stand kwam. Dat men verslag doet vanuit een stadion, waarvoor duizenden arbeidsmigranten zijn gestorven en miljoenen arbeiders als moderne slaven zijn behandeld. Welke grens trekt iemand dan wél om te concluderen: dáár wil ik niks mee te maken hebben?!
Bij onze petities-overhandiging aan de KNVB was volop pers aanwezig, maar ze stonden vrijwel allemaal in de rij voor dezelfde (liefst bekende) personen, maakten dezelfde opnames, stelden dezelfde vragen. En die er niet waren, publiceerden dezelfde tekst, voorgekauwd door ANP.
De Nederlandse media – de spaarzame goede niet te na gesproken – moeten loskomen van die kuddegedrag-reflex: altijd maar weer hetzelfde onderwerp of studiogast annex geïnterviewde kiezen die de andere media ook (kunnen) brengen; gegijzeld door de angst een item te missen. Het gevolg is dat we overal worden geconfronteerd met dezelfde items, hoofden, zelfs benadering. Vrijwel niemand durft af te wijken, origineel te zijn.
Onderzoeksjournalistiek in Nederland is ten dode opgeschreven. Niet tijdens, maar vóór het WK moet je in Qatar zijn. En risico durven nemen. Zoals menig, helaas veelal buitenlandse, journalist. Niet als spreekbuis van de voetbalbond of om op te tekenen dat er arbeidsmigranten zijn die graag willen dat het WK doorgaat omdat ze werk móeten hebben. Want juist dáárom worden ze uitgebuit.
Geen geld daarvoor? Misschien eens proberen zonder royaltykenner? Een paar columnisten minder? Ik noem maar iets. Maar dan nog. Ook in het huidige medialandschap zou het best wat kritischer mogen, zonder bang te zijn voor activist te worden versleten.
Een boycot levert niets op? Juist het ernaartoe gaan, in de veronderstelling dat daardoor zaken verbeteren, is tot op heden toe vruchteloos gebleken.
Geef dán gewoon toe dat je een WK voetbal niet wilt missen. Is wel zo eerlijk.
Hein Meurs
