PORTRET VAN LEON MOKUNA – Raoul De Groote

Van Congo tot het bed van Stalin (1) 

Vandaag overleed Léon Mokuna . Hij werd gevreesd als spits, maar vooral herinnerd als de eerste Afrikaanse speler van AA Gent en in de Belgische competitie. Een portret dat verscheen in het boek ‘De Gantoise. 101 sterke verhalen over de Buffalo’s’ (Lannoo) van auteur Raoul De Groote.

Twee jaar geleden, zegt Léon Mokuna (90), ontsnapte hij aan de dood. ‘Dankzij deze twee hier heb ik het overleefd’, wijst hij naar zijn vrouw en een van zijn dochters. Hij kreeg een longoedeem en zijn hart begaf het bijna. ‘Tijdens de rit in de ambulance zei de spoedarts van de mug drie keer dat hij hem “kwijt” zou zijn. Nu hebben ze een pacemaker gestoken en gaat het goed. Gelukkig had hij zo’n goede conditie’, zegt zijn dochter in zijn appartement in Wondelgem.

Dat hij voor zijn leeftijd – hij is negentig, vermoedt hij, want geboortegegevens werden destijds in Afrika niet zo nauwkeurig bijgehouden – nog zo fit oogt, dankt hij aan zijn voetbalcarrière. Hoewel hij door artrose aan de heupen slecht ter been is, is hij zijn honger naar fysieke inspanning nooit kwijtgeraakt. ‘Ik doe nog elke dag turnoefeningen – ik pomp met mijn handen tegen de muur’, zegt Mokuna. ‘Ik mag eigenlijk niet, maar die behoefte aan beweging zit nu eenmaal in mij. Je fais ma culture physique. Als je in dat bad van de sport zit, is het moeilijk om eruit te geraken. Op een geven moment voel je dat je iets mist en dan moet je maken dat je weer je lichaamsbeweging krijgt. We dachten vroeger niet aan onze gezondheid, maar aan klaar zijn voor de wedsrijden. Dat zit nu nog altijd in mijn hoofd. Als ik een dag thuis zit, voel ik dat er iets ontbreekt. Dan schiet me te binnen dat ik mijn gymnastiek nog niet gedaan heb’, lacht hij.

Gebroken been

Mokuna kwam naar Europa nadat hij in 1953 door Sporting Lissabon was opgemerkt tijdens een reeks wedstrijden met AS Vita Club. Met die ploeg speelde hij onder het oog van tachtigduizend Congolezen ook tegen Beerschot en Rik Coppens. Hij scoorde vier keer.

Tijdens zijn periode bij Sporting Lissabon kwam hij met de Congolese selectie een reeks wedstrijden afwerken in België. Tegen Anderlecht, Standard, de Gantoise… scoorde hij tien keer in vijf matchen. Na de partij tegen Gent leerde hij wijlen journalist Bob Deps van Het Volk kennen. ‘Hij stelde mij voor aan Richard Orlans en zei: “Jullie moeten ploegmaats worden.” En het kwam in orde. Ik dank de clubleiders dat ze mij met een open hart hebben verwelkomd, want ik ben goed opgevangen in Gent.’

Mokuna speelde van 1957 tot 1961 bij de Gantoise en kon in de stad aan de slag in drukkerij Het Volk, waar overigens af en toe telefoons binnenkwamen met de vraag of hij wel aanwezig was, zo herinnerde hij zich in eerdere interviews. Omdat er zo weinig met zijn huidskleur rondliepen in de stad, werd algauw ten onrechte aangenomen dat elke bruine man wel Mokuna zou zijn.

Toen hij na AA Gent bij Waregem in tweede klasse speelde, brak hij na vier wedstrijden zijn been in een partij tegen Mechelen. ‘Ik wou op doel trappen, maar de keeper had mijn been tussen de zijne geklemd en door te draaien is het geknakt. Ik ben zes maanden aan de kant gebleven.’ Zijn dagtaak bij Het Volk moest hij ondertussen stopzetten omdat het niet meer te combineren viel. Bovendien was hij in zee gegaan met een bedrijf in Brugge dat handel dreef met Congo. ‘Ik moest telkens naar Congo reizen, dus ik ben gestopt met voetballen.’

Afrikaanse maskers

Souvenirs aan zijn voetbalverleden zie je in zijn woning niet. Alleen twee Afrikaanse maskers herinneren nog openlijk aan zijn land van herkomst. Maar een map met artikels en foto’s heeft hij wel nog in een kast bewaard.

Foto’s van Mokuna die wordt gehuldigd door de Congolese minister van Sport, samen met Paul Bonga Bonga, die voor Standard en Charleroi speelde.

Foto’s van hem in actie of poserend met het gestreepte truitje van Sporting Lissabon.

En een foto waarop Maurice Willems, Gents topschutter, en hij met hun blote voeten naar de lens poseren. Hun vuurkracht werd Gantoise in het hele land benijd, luidt het bijschrift.

Mokuna werd in 1959 en 1960 topschutter van AA Gent met respectievelijk zeventien en veertien doelpunten. Hij speelde samen met Willems in de aanval. ‘Ik had het schot, hij de duelkracht. Als hij de negen was, was ik de tien. Of omgekeerd.’

Tussen de vele andere interviews zit ook een voor de helft bewaard artikel van Bob Deps, die blijkbaar voor Blik is gaan schrijven, met als titel: Ik sprak sportjournalist Mobutu met zijn voornaam aan… en toen hij grote kuis hield, was ik alles kwijt!

De bijgaande foto toont een jonge Mobutu toen die in Brussel het vak journalistiek leerde. Toen Mobutu als president van Congo – dat hij in 1971 tot Zaïre omdoopte – zijn Afrikanisering doorvoerde, raakte Mokuna als genaturaliseerde Belg een deel van zijn door zakendoen opgebouwde bezittingen kwijt aan de Staat. Congo, sneert hij, was een land van farceurs en voleurs geworden, ‘terwijl het een oase van vrede was. We zijn te vroeg onafhankelijk geworden.’

Een fragment uit het artikel in Blik: Op zijn schouder kloppen mocht. Dan lachte hij iedere keer zijn hagelwitte klavier bloot. Maar over zijn haren strijken, ook al was het goed bedoeld, dat was wat anders. En je mocht hem vooral niet tergen met scheldwoorden als makak of vuile zwarte.

Dit soort denigrerende en racistische houdingen en titels als Un noir sur la photo moest Mokuna zich wel vaker laten aanleunen. Hij werd als Afrikaan als een curiosum beschouwd, zoals ook blijkt uit het boek Vuile Zwarte en een aflevering van Belga Sport die aan hem werd gewijd.

Eén keer werd het hem echt te veel: toen Jan Van Oirbeek van Sint-Truiden een voet in zijn buik plantte, sloeg Mokuna hem neer. En dan nog erkende hij dat het zijn schuld was, wat zijn straf van zes naar vier weken deed zakken. Maar racisme is niet het onderwerp dat de boventoon voert als hij terugblikt. Hij kijkt met mildheid en dankbaarheid terug op de kansen die hij in zijn carrière heeft gekregen. ‘Ik was heel blij dat ik in Europa kon komen voetballen. On s’ est familiarisé avec les Européens.’