Er is veel onderzoek gedaan naar de prestaties van sporters onder druk en iets wat de ‘stille blik’ wordt genoemd. De stille blik wordt gedefinieerd als de duur van de laatste visuele fixatie op een relevant doelwit voor het begin van de laatste lichaamsbeweging. Er zijn meer dan dertig studies gedaan waarvan de gezamenlijke uitkomst is dat een langere duur van de stille blik een significant positief effect heeft op prestaties in vele takken van sport. Dit betekent dat hoe langer sporters een gefocuste blik kunnen behouden, gericht op hun doelwit, hoe waarschijnlijker het is dat ze een goede prestatie leveren.
Verschillende studies tonen ook aan dat wanneer sporters onder druk worden gezet, ze de duur van hun stille blik verminderen. Bijvoorbeeld, in een studie over basketballers die vrijworpen nemen, daalden de scoringspercentages van 68 procent onder lage druk naar 57 procent onder hoge druk. De duur van de stille blik daalde ook aanzienlijk onder die omstandigheden, wat suggereert dat druk ervoor zorgt dat de basketballers hun laatste visuele fixatie voor een kortere tijd behouden en dat dit kan bijdragen aan een verstoord prestatievermogen bij het nemen van vrijworpen.
Maar niet iedereen die onder druk staat, vertoont een kortere stille blik. Studies tonen aan dat wanneer sporters zich in dezelfde hooggespannen situatie bevinden, sommigen de stressvolle situatie interpreteren als bedreigend (en negatief), terwijl anderen deze interpreteren als uitdagend (en positief). Degenen die zich bedreigd voelen, vertonen waarschijnlijk een kortere duur van de stille blik, terwijl degenen die zich uitgedaagd voelen, een langere duur van de stille blik hebben. Dus kan de juiste mindset de negatieve effecten van druk tegengaan.
Waarom heeft een kortere stille blik invloed op de prestaties? Onderzoekers leggen een verband met afleidingstheorieën van verstijving, die stellen dat angst of vermoeidheid de kans verhoogt dat de uitvoerder wordt afgeleid. Dit betekent dat in situaties onder druk angst het vermogen verstoort om visuele aandacht (oogfixatie) te behouden op de belangrijkste aspecten voor zijn of haar prestatie. Strafschopnemers die onder druk staan, zijn waarschijnlijk sneller afgeleid en richten zich niet optimaal op de relevante aspecten van hun situatie – de bal, de keeper en het gedeelte van het doelvlak waar ze op willen richten. Resultaat: meer gemiste strafschoppen.
Bron: Geir Jordet, ‘Hoogspanning – Lessen uit de psychologie van de strafschop”, 2024, blz. 42-43
Jordet behandelt in zijn boek hier een belangrijk aspect van wat je het ‘kijkgedrag’ van strafschopnemers zou kunnen noemen. Bij zijn studie, zo zegt hij in de introductie, was hij niet zozeer geïnteresseerd in de strafschop zelf, de fysieke handeling van de trap tegen de bal, wat er met de bal gebeurt nadat de voet hem heeft geraakt. Zijn primaire focus was gericht op de aanwezigheid van druk, stress voor die trap, wat spelers dan denken en voelen, hoe ze zich verhouden tot hun omgeving, in het bijzonder de doelman van de tegenpartij. Het is hem om mentale aspecten te doen.
Overigens heeft Gyuri Vergouw (‘De Strafschop – Zoektocht naar de ultieme penalty’; zie ook ‘Cracking the Penalty Code: Winning a Shootout in Football’) in het verleden al gepubliceerd over vooral de voetbaltechnische aspecten van het nemen en stoppen van een strafschop. Dat gebeurde naar aanleiding van de discussie of je nu wel of niet kunt trainen op een penalty. Is een strafschoppenserie (na verlenging) een ‘loterij’ of niet?
Rob Siekmann
