‘Het blijft een van de meest gekoesterde en wijdverbreide overtuigingen in het voetbal dat je de hoge drukomstandigheden van een strafschoppenserie onmogelijk kunt simuleren in de training. Johan Cruijff dacht er ook zo over: “Ik denk dat het trainen op strafschoppen niet zoveel zin heeft. Het gaat er niet om of je de vaardigheid hebt om de bal te schieten – dat is echt niet zo moeilijk. Nee, het draait er allemaal om of je dat ook kunt in een vol stadion, onder enorme druk. Een situatie die nooit, maar dan ook nooit nagebootst kan worden op een trainingsveld.’ Pep Guardiola, de protegé van Cruijff, zegt: “Luister, we kunnen trainen op strafschoppen, maar je kunt de spanning die ontstaat op de echte momenten niet nabootsen.”
Zulke beweringen bekrachtigen het populaire idee dat een strafschoppenserie een loterij is. Hoe zou het iets anders kunnen zijn wanneer training niet lijkt te helpen? Hoe zou het iets anders kunnen zijn wanneer de beste voetbalcoaches zich erbij neerleggen dat ze onvoldoende voorbereid zijn op strafschoppenseries? Zouden deze zeer ervaren en intelligente trainers het mis kunnen hebben over het trainen van onder druk staan? Maar, in tegenstelling tot de algemeen aanvaarde voetbalwijsheid, is het werkelijk niet mogelijk om druk tot op zekere hoogte te simuleren, zodat dit een positieve invloed heeft op het vermogen van spelers om strafschoppen te nemen onder druk op het hoogste niveau?
In 2002 coachte Guus Hiddink Zuid-Korea tijdens het WK en introduceerde een echte innovatie bij de training van strafschoppenseries. Een paar jaar geleden ging ik naar zijn herenhuis in Amsterdam om met hem te praten. Hij is een indrukwekkende persoonlijkheid met een uniek internationaal curriculum vitae. Hij heeft in tien landen gecoacht en bij enkele van de meest toonaangevende clubs ter wereld, waaronder Real Madrid. Bovendien maken zijn culturele nieuwsgierigheid en de nadruk in zijn denken op hoe spelers in de eerste plaats mensen zijn, hem tot een coach die veel te bieden heeft op het gebied van psychologisch inzicht.
Toen hij sprak over het voorbereiden van Zuid-Korea op de WK-kwartfinale tegen Spanje, maakten strafschoppen daar deel van uit. ‘De avond ervoor namen we strafschoppen. Ik liet elke speler er één nemen. Eén penalty. Geen herhalingen.’ Door hen slechts één keer te laten schieten, zo was Hiddinks theorie, zou er meer druk liggen op die ene trap, wat dichter bij de werkelijke spanning van een strafschoppenserie ligt. De focus lag dus niet zozeer op het automatiseren van de techniek van het nemen van een strafschop door meerdere pogingen, maar veeleer op het vinden van een manier om om te gaan met de druk van je enige, enkele poging, je ene grote moment.
Hiddink creëerde ook een speciaal soort strafschoppensimulatie: ‘Terwijl ze werden bekeken door alle andere spelers moesten de strafschopnemers het hele veld oversteken om de strafschop te nemen. Dat is een grote afstand, als je honderd meter moet lopen om een strafschop te nemen. Dan gaan er veel gedachten door je hoofd.’ Hiddink liet de spelers op het trainingsveld dus niet pas vanaf de middenlijn lopen, hij liet ze vanuit het tegenovergestelde strafschopgebied lopen, wat een specifiek aspect van de strafschoppenserie sterk overdrijft en opnieuw meer nadruk legt op de druk van de trap zelf: “Het was prachtig om te zien hoe hun lichamen reageerden op de spanning”, zei Hiddink, “iedereen had zijn eigen uitdrukkingswijze, zijn eigen manier van lopen.” In deze setting was er geen beloning of straf voor gescoorde of gemiste trappen: “Als iemand miste, deden we gewoon of er niets gebeurd was. Gewoon doorgaan met de andere strafschoppen.”
Hoe verging het hun de volgende dag? ‘De dag erna moesten we inderdaad strafschoppen nemen tegen Spanje en alle vijf schoten gingen er in. Het was prachtig om te zien. Niemand wilde een trap nemen, maar iedereen scoorde.’ Hierdoor werd Zuid-Korea het eerste Aziatische team ooit dat de halve finale van een WK bereikte.’
Bron: Geir Jordet, ‘Hoogspanning – Lessen uit de psychologie van de strafschop’, 2024, blz. 191 e.v.
Enerzijds maximaliseerde Hiddink de ‘aanloop’ voor zijn spelers naar de strafschopstip in zijn simulatie voor een strafschoppenserie. Hij overdreef, om de druk op te voeren. In de echte wedstrijd zou de halve afstand vanuit de middencirkel in mentaal opzicht dan alleen maar kunnen meevallen. Anderzijds minimaliseerde hij tijdens de training het aantal te nemen strafschoppen tot één enkele. Dat voerde ook nog eens de druk op, het was net echt, zonder herkansing. Het ging niet om de wijze waarop er werd geschoten, de techniek, om aan automatismen te werken, maar om de psyche van de strafschopnemers. Hij had de echtheid nog verder kunnen opvoeren door een aantal spelers in een ander hesje de tegen-penalty’s tussendoor te laten nemen, maar het ging hem niet om een wedstrijdje wie er wint, maar om het omgaan met druk. Het even stoïcijns reageren op gescoorde doelpunten en missers zou je een derde element van de aanpak van Hiddink kunnen noemen. Je kunt een strafschop raak schieten of missen, meer is er niet aan de hand.
Over de manier van lopen, de uitdrukkingswijze van de spelers gesproken. Je kunt vaak aan de gezichtsuitdrukking van een strafschopnemer zien hoe het hem te moede is. Sommigen zien er dan zo bezorgd uit dat je denkt: die gaat missen, je ziet zijn twijfel.
Guus Hiddink gold als de people’s manager pur sang. Het ging hem om de ‘totale mens’ zou je met Louis van Gaal kunnen zeggen. Bij Hiddink was er ook veel aandacht voor de culturele verschillen. Zo veranderde hij in Zuid-Korea de op senioriteit gebaseerde hiërarchie in het nationale team. Dat deed hij indirect door de tafelindeling te herschikken: niet meer oud bij oud, en jong bij jong, maar door elkaar heen Want in de wedstrijd moet een oudere speler ook een jongere vrij zien staan als er geen beter alternatief is. En een jongere moet een individuele actie op eigen initiatief durven maken zonder eerst naar de aanvoerder te kijken of het wel mag.
Rob Siekmann
