Het debat in België over de rol van de supporter in een voetbalclub mondt zoals steeds uit in een dovemansgesprek. De verantwoordelijkheid ter zake ligt in eerste instantie bij de Profliga en KBVB, waar men weinig of geen interesse heeft in de ‘fan als klant’, laat staan in de ‘fan als participant’.
Vanuit die optiek is er bij de bevoegde instanties een compleet gebrek aan kennis en ook het politieke beleid kijkt telkens tergend de andere kant op. Dit brengt met zich mee dat onze ‘fanorganisaties’, voor zover die al bestaan, ook geen grondige educatie krijgen en er maar wat in het wilde weg op los kloppen, dat valt dan letterlijk en figuurlijk te nemen. De volgende drie dagen geven we – gratis en voor niets – enig inzicht in drie succesvolle modellen van supportersinspraak.
Dag 3: het Barçamodel.
HET MODEL VAN FC BARCELONA: VAN SOCIO’S & PENYA’S
FC Barcelona noemt zichzelf ‘Meer dan een Club’: Mès que un Club! De slogan siert de hoofdtribune, men kan er niet naast kijken. Dat betekent drie dingen: sociaal engagement met de omgeving en de wereld; de verspreiding van de Catalaanse cultuur; de mondiale verdediging van democratie en vrijheid in het algemeen en in het bijzonder vertaald naar het beleid van de club.
Culé? Dat is de bijnaam van de fan. Het betekent: ‘kont’, broek op half zeven, zo hingen ze honderd jaar geleden over de stadionmuur omdat er te veel volk was.
Socio? Zo heet de supporter die parlementslid van de club is geworden. Inderdaad, Barça wordt bestuurd door een supportersparlement.
Penya? Dat is de naam voor fanclub en zo bestaan er een paar honderd over de hele wereld. Zij houden elk jaar een groot congres. Het begon allemaal met een blauwe olifant in het jaar 2000.
Supportersbeweging wint presidentsverkiezingen in 2003
Het gebeurde rond de eeuwwisseling. Ik zag de eigenaardige beweging Elefant Blau opduiken: de blauwe olifant. Ik begon te mailen en kreeg wat achtergrondinformatie in mijn mailbox over beginselen en strijdpunten. Ik dacht: verfrissende visie voor het voetbal maar vermoedelijk sterft dit een stille dood. Elefant Blau werd geleid door de jonge advocaat Juan Laporta en keerde zich tegen het veel te commerciële beleid dat de club naar de rand van het sportieve, financiële en morele faillissement had gebracht.
Elefant Blau gedroeg zich als oppositiebeweging tegen het aftredende bestuur en schoof drie thema’s naar voor: de terugkeer naar Mès que un Club, meer dan een club met sociaal engagement; naar de verdediging van de Catalaanse cultuur en naar de voetbalstijl van Johan Cruijff.
En zie: uitgerekend in 2003, op 15 juni werd Juan Laporta verkozen tot president. Zelfs met het hoogste stemmenaantal uit de electorale geschiedenis van Barça: 27.000 versus 16.000 voor de nummer twee. Meer dan ooit toonden de socio’s hun betrokkenheid: 54% vulde een bolletje op het stembiljet in. Het leidde niet tot een ramp. Integendeel, het tijdperk Laporta werd het meest succesvolle uit de geschiedenis van de club met de coaches Rijkaard en Guardiola: landstitels en Champions Leagues.
Barça groeide zelfs uit tot de beste club ter wereld en zette een trend door voor UNICEF te kiezen op het shirt.
Barça is met de socio’s
Jordi Mora is mijn gids. Hij is de duivel-doet-al van het supportersdepartement en de medeauteur van de reglementering: ‘Penyes Regulations Governing FC Barcelona Official Supporters’ Clubs FC Barcelona’. Hij houdt de vinger aan de pols van het dagelijkse leven van de socio. Hij vertelt me grappend dat Barça precies die ochtend de kaap van twintig miljoen fans op Facebook heeft genomen. Hij brengt me bij hoe FC Barcelona tijdens haar zomertournees door de Verenigde Staten, Azië en Australië de drie basiswaarden van de club uitlegt in bijeenkomsten met de overzeese culés. Jordi Mora: ‘Dan wordt er gepraat over being Barça en over to teach Més que un Club. Dan wordt er gepraat over ‘Catalonië, democratie, universalisme’. En natuurlijk over de voetballende artiesten van de blaugrana. We hanteren een zerotolerantie ten aanzien van geweld. We eisen goed gedrag. We verkiezen ook langetermijnfans boven successupporters. We willen gemotiveerde mensen. We tellen intussen meer dan 250.000 leden. We werken aan een nieuw project voor deze mensen, vanuit het idee: Barça is met de socio’s. Dat is onze waarheid. De leden zijn écht de eigenaars. We don’t run the country, but we vote how to run it. En dat zullen we! Want men demonstreert tegen het beleid als men het er niet mee eens is. De jaarlijkse algemene vergadering wordt gevolgd door de honderd oudste leden en door duizend socio’s, bij loting aangeduid. Daar komen de beleidspunten en de begroting voor het volgende jaar op tafel. Debatten zijn er steevast. Een motie van wantrouwen tegen het bestuur behoort tot de mogelijkheden. Elke zes jaar organiseren we presidentsverkiezingen. Een tweede mandaat is niet meer mogelijk. Bestuursleden moeten een stevige borg stellen om wanbeleid en oplichting te voorkomen. De socio’s waken over de uitvoering van het testament. En dat doen ze!’
Elke socio bezit een stukje Barça maar dat duurt wel even
Antonio – Toni – Freire Orellana. Zo lees ik op zijn officiële naamkaartje van de FCB. Voorzitter/Presidente/Chairman. Van de Delgado del Consejo Consultivo de Penyes/Supporters Clubs Advisory Council Delegate. Een hele boterham, maar zowel FC Barcelona als Antonio Freire nemen hun taak bijzonder ernstig, al kijkt bij Toni – voor de vrienden – een vleugje humor steeds om de hoek. Hij brieft me omtrent het concept ‘socio’ en ‘penya’. Wie wil opklimmen tot ‘socio’, dient een inspanning te leveren en geduld te oefenen. Uiteindelijk stap je niet in een vrijblijvend engagement: je bezit een stukje Barça. Eerste daad: men schaft zich een ‘commitmentkaart’ aan. Kostprijs: 160 euro per jaar. Toni Freire neemt het heft van het gesprek in handen: ‘Wat krijgt men in ruil, vraag je? Niets! Helemaal niets! Barçafan worden vereist een inspanning. Enig voordeel biedt het niet. Het traject is gebaseerd op geduld’. Kalmte kan je dus redden, potentiële blaugrana want het wachten duurt exact drie jaar en het kost je om en bij de 500 euro. Toni Freire kijkt zwijgend toe en komt vervolgens tot de essentie: ‘De commitmentkaart vereist enige toewijding. Na drie seizoenen rekenen we je tot de onzen: een echte culé. Dan zou het gevoel tot diep in je hart moeten zijn doorgedrongen en dan ben je socio. Iedereen kan zich aanbieden voor het socioschap maar men wordt het dus niet van vandaag op morgen. Van het vierde jaar af betaal je 175 euro per jaar en ontvang je in ruil programmaboekjes en krijg je voorrang bij de ticketverkoop. Hier en daar is er een korting op een aankoop. Maar men ziet alweer: je bent socio voor de eer! Je maakt deel uit van een wereldwijde familie en je bent medeaandeelhouder van de club, helaas zonder winstpercentage’.
De Penya als sociaal-culturele organisatie
Toni Freire coördineert dus de ‘internationale zone’ van de Penya’s of officiële supportersclubs van FC Barcelona. Hij filtert de contacten van fangroepen buiten Spanje met het hoofdkwartier: ‘Ik regel aanvragen, bemiddel bij problemen en help nieuwe Penya’s oprichten. Ik waak erover dat ze in de geest van Més que un Club blijven. Een penya moet meer zijn dan een vereniging van voetbal kijkende en bier drinkende mannen. We stimuleren het gemeenschappelijke leven en zien de penya als een sociaal-culturele organisatie, met zowel mannelijke als vrouwelijke leden. Voetbal, entertainment, educatie. Dàt zijn de drie lijnen van de penya’.
Ik woonde het XXXVe Congres Mundial de Penyes Barça bij. Het was augustus, in de zomer van 2014 op de heuvel achter Camp Nou in het statige Palau do Congressos. Twee dagen na elkaar discussieerden een kleine duizend afgevaardigden van de Penyes – supportersfederaties – uit de hele wereld. Soms op het scherp van de snede, over de toekomst van hun geliefde club. Deze twee dagen vonden plaats in aanwezigheid van hetzij president Bartomeu, hetzij zijn rechterhand Jordi Cordoner. Zij beantwoordden vragen, hielden toespraken, maar luisterden toch vooral naar het publiek. Bartomeu sprak uit het blote hoofd over het sociale bewegingskarakter van Barça: “Een penya hoort meer dan entertainment te bieden maar moet de leden ook uitnodigen tot verantwoordelijkheidszin. Voor mij is Barça een internationale sociale beweging’. Mooiste moment: de pakkende versie van het Cant del Barça, gezongen en met viool begeleid op het podium om de overleden Barçafans van het voorbije jaar te herdenken. Samenvatting: sinds de supportersbeweging de presidentsverkiezingen wonnen in 2003, groeide FC Barcelona uit tot één van de drie grootste clubs ter wereld. En de meest succesvolle bovendien met liefst acht landstitels en vier Champions Leaguezeges. De club wordt zeer democratisch bestuurd en gecontroleerd door een parlement – van socio’s – en een senaat – van de duizend oudste leden: zeer geregeld worden presidenten ter verantwoording geroepen en zelfs tot opstappen gedwongen. Daarnaast is Barça voortdurend aanwezig op sociaal-cultureel gebied in de eigen regio en met solidariteitsacties op verschillende plaatsen in de wereld.
Dat was toen, tot pakweg 2015. De inkomende en uitgaande transfer van Neymar zette de balansen in het rood. De COVID-19-epidemie, verkeerde transfers met veel te hoge uitgavenpatronen en de geldhonger van de entourage van Messi deden de rest: Barça balanceerde in 2021op de rand van de afgrond. Ondanks het feit dat drie presidenten vanwege moties van wantrouwen van het socioparlement voortijdig dienden op te stappen of hun invloed beperkt zagen worden. Zelfs de machtige penyabeweging krijgt de harde wetten van de wilde voetbalbusiness niet naar de hand gezet. Maar het blijft wel één van de interessantste voorbeelden van fanparticipatie op het allerhoogste clubniveau.
