DENKEN AAN SOCRATES, DE DANSENDE DOKTER TEGEN DE DICTATUUR – RW (1)

Op 3 juli 2019 treden de aartsrivalen Brazilië en Argentinië in de halve finale van de Copa America 2019 met elkaar in het strijdperk. Deze editie in Brazilië maakt een slechte beurt. Hoogst onaantrekkelijk voetbal, halfvolle tribunes. Onder meer vanwege de veel te hoge toegangsprijzen. Bovendien kreunt het land onder het bedenkelijke bewind van de nieuwe president Jair Bolsonora, een narcist met heimwee naar de dictatuur van de jaren zestig en zeventig.

Op de Wereldbeker van 1982 schitterde de ster van Socrates’ Seleçao. Na flitsende partijen tegen Sovjet-Unie (2-1), Schotland (4-1) en Nieuw-Zeeland (4-0) klom die ster naar het zenith op 2 juli: demonstratie tegen de uittredende wereldkampioen Argentinië mét Maradona: 3-1.

Brazilië liep nadien op de moordende counters van Italië (2-3) maar schreef wel geschiedenis: Futebol Arte van het hoogste niveau. In het rijtje van ‘beautiful losers’ op een wereldbeker: het Hongarije van Puskas in 1954, het Nederland van Cruijff in 1974, het Brazilië van Socrates in 1982. Vooral: met een pleidooi voor mensenrechten en democratie. Een kreet die vandaag slechts vage herinneringen oproept in Brazilië. Daarom denken wij de volgende twee dagen aan Socrates, de dansende dokter tegen de dictatuur.

Het waait over Sao Paulo, de wind is waarlijk hevig. Ik kijk naar de futuristische witte dakrand van het in aanbouw zijnde wereldbekerstadion van Corinthians. Het is juni 2013, het tijdstip van de Confederations Cup. Een half jaar later zal hier zich een drama voltrekken met twee dode arbeiders en een vernielde tribune tot gevolg.

In deze winderige woestenij heb ik afgesproken met Ricardo Gozzi. Hij is journalist en ghostwriter van de voetballer Socrates geweest. Samen schreven ze het boek ‘Democracia Corintiana’, over een voetbalclub die precies dertig jaar geleden de deur opende voor een democratische Braziliaanse maatschappij.

John Lennon en Che Guevara

“Ken je zijn twee helden?” Dat vraagt Ricardo Gozzi me als we in zijn ouderwetse auto stappen voor een rit van het nieuwe naar het oude stadion van Corinthians. Ik blijf het antwoord schuldig: “John Lennon en Che Guevara.” klinkt het, waardoor mijn enthousiasme meteen met enkele graden stijgt. Het regent pijpenstelen en de temperatuur klimt niet boven de twaalf. Midden juni is het winter in de buitenwijken van Sao Paulo.

Socrates was op zijn beurt één van de helden uit mijn jeugd. Ik roep even met u in herinnering, de wereldbeker van 1982. Wie was het beste elftal? Brazilië! En haar geniale strateeg? Socrates! Even voorstellen: het futebol arte volgens zijn filosoof.

FUTEBOL ARTE EINDIGT IN MINEUR

Het is 5 juli 1982. Het WK in Spanje, Brazilië-Italië, tweede ronde. Brazilië heeft genoeg aan een punt om de halve finale te bereiken. Italië kwakkelt door het WK met drie kleurloze gelijke spelen én een catenacciotriomf op Argentinië (2-1). Brazilië schrijdt superieur door het tornooi. De Sovjet-Unie (2-1, met de as van Dynamo Kiev) en de scherpe outsiders Schotland (4-1, met de as van Europa’s sterkste clubelftal Liverpool) krijgen geen vat op het demonstratief vertoon. Medelijden met Nieuw-Zeeland beperkt de score tot 4-0. Aartsrivaal Argentinië incasseert een vernedering (3-1, rood voor Maradona).

De superlatieven zoemen rondom het sambaspel. Brazilië waant zich al wereldkampioen. De wervelende balcirculatie drijft op dialogen van voetbalfilosoof en aanvoerder Socrates. Eén keer raken, de korte bal wisselt af met de lange pass. Futebol Arte van een wonderbaarlijk middenveld Falcao-Zico-Socrates-Cerezo. Tot de Italiaanse sluipmoordenaar Rossi genadeloos toeslaat. Twee keer reeds heeft de Turijnse golden boy de talmende Braziliaanse defensie tot in de perfectie gevloerd, met tussendoor de 1-1 van Socrates.

Na de gelijkmaker van Falcao balanceert Brazilië op de rand van de doorbraak. Op de derde goal van Rossi heeft Socrates, die het temperament van zijn team niet kan temperen, geen repliek (2-3). Zelden heeft een ploeg het WK zo gedomineerd als Socrates’ Seleçào. De ontgoocheling verteerde nimmer.

VOETBALFILOSOOF MET VRIJE GEDACHTEN

Wie was hij, die Brazileiro Sampaio de Souza Viera de Oliveira? Hij die werd geboren op 19 februari 1954. Zijn vader liet zich verleiden door de Griekse Oudheid en noemde zijn zoon Socrates. Naar de filosoof die in de vierde eeuw voor Christus de Griekse jeugd wijsheid bijbracht met zijn ‘Socratische dialogen’: het verschaffen van inzicht door het stellen van vragen. De voetballer Socrates ontdekte bij zijn illustere naamgenoot de belangrijkste levensles: de gedachten zijn vrij.

Hij groeide op in een studentenstad en aan de universiteit werd het verzet tegen de militaire dictatuur gedoceerd. Zijn doktersstudie dreven hem naar de charismatische vakbondsleider Lula. Die stimuleerde met zijn arbeiderspartij PT de studentenstrijd voor mensenrechten en tegen de schrijnende armoede. Socrates stond mee op de eerste rij. Hij bleef als voetballer zijn jeugdige standpunten trouw.

Bij doelpunten toonde hij een gebalde vuist. Hij noemde dat een stil protest tegen de honger in zijn land en tegen de tirannie. Hij voetbalde op het ritme van het tropicalisme. Met deze nieuwe muzikale genotmix mengde geestesgenoot Gilberto Gil in de jaren zeventig bossa nova, jazz, samba en rock door elkaar. Als aanklacht tegen de politieke censuur. Socrates sloot er zich graag bij aan, als een dansende dokter tegen de dictatuur.