Bobby Charlton overleed vandaag op de leeftijd van 86 jaar (11 oktober 1937-21 oktober 2023). Hij symboliseerde ‘de mythe van Manchester United’, na de overwinning tegen Benfica Lissabon (4-1) in 19968 op Wembley tijdens de finale van de Europa Cup der Landskampioenen. Als onderdeel van de legendarische ‘holy trinity’ die hij vormde met Denis Law en George Best. Hij debuteerde meer dan 65 jaar geleden in het eerste elftal tijdens een duel met Charlton Athletic. Bobby Charlton groeide daarna uit tot de ‘eeuwige Mister Manchester United’. Zijn levensverhaal werd getekend door het feit dat hij de vliegtuigramp van de Busby Babes in 1958 overleefde. Tegelijk was hij – met Bobby Moore – de belangrijkste speler van Engeland dat in 1966 – ook op Wembley – West-Duitsland versloeg met 4-2 in de finale van de World Cup.
The day a team died 1958: hij overleefde de crash van The Busby Babes
Bobby Charlton. The day a team died. 6 februari 1958, luchthaven München. Hij kroop levend uit het wrak. Acht van zijn ploegmaats – the famous Busby Babes – overleefden de ramp niet. De avond voordien stuurde de journalist van de plaatselijke krant volgden bericht door: ‘This was the best football Manchester United had even played.’ Doelend op de 3-3 score in Belgrado tegen Rode Ster, waardoor United zich kwalificeerde voor de halve finale van de Europa Cup. In dat beste voetbal dat het ooit had gespeeld, stak de 21-jarige Bobby Charlton er met twee doelpunten bovenuit. Internationale waarnemers zagen in de jonge Busby Babes – genoemd naar coach Matt Busby – de enige mogelijke concurrent om de machtige witte falanx van Real Madrid – met Di Stefano, Puskas, Kopa en Gento en winnaar van de eerste twee edities – te onttronen. De droom werd een nachtmerrie en de eeuwige wonde die weemoed heet, heelde nimmer. Charlton praatte niet over de tragedie, het verdriet waarde wel voortdurend door zijn ogen. Bobby Charlton werd de sleutelspeler in de heropstanding én het symbool van de club, na het drama. ‘Voor München was United de club Manchester, na de ramp leek het alsof iedereen ze een beetje in zijn hart sloot’, zegde hij later. De brave borst Bobby Charlton, Engelsman, vormde met de rebelse Noord-Ier George Best en de flamboyante Schot Denis Law in de sixties een virtuoze voorhoede: the holy trinity. En ongeëvenaard: binnen de vijf jaar, tussen 1964 en 1968, werden ze alle drie gekroond tot Europees Voetballer van het Jaar! Geen enkele club deed dat Manchester United na.
World Cup 1966: Braziliaanse Engelsman, Engelse Hidegkuti
Bobby kreeg de prijs van ‘Europa’s number one’ 1966, nadat hij met Engeland in eigen land de wereldbeker had veroverd en ook was uitgeroepen tot beste speler van het toernooi. In een zeer gedisciplineerde Engelse ploeg mocht hij zich als enige balkunstenaar uitleven. Volgens Braziliaanse journalisten had hij ‘the foot magic, the simpel natural rhytm and feeling for football wich makes him so like Brazilian players’. In zijn vroege jaren bij United posteerde Busby hem op de flank. Hij kon versnellen vanuit een startpositie en schudde technische hoogstandjes bij de vleet uit de mouw. Bij Engeland bouwde bondscoach Alf Ramsey zijn team rond hem als de enige echte ‘genius’. Hij plaatste hem tussen aanval en middenveld en die positie openbaarde hij zich aan de wereld: the making of Bobby Charlton, als een Engelse versie van de beroemde Hongaar Hidegkuti. Meer dan 400 miljoen mensen zagen hoe hij zijn tranen liet rollen bij de World Cup nadat Engeland West-Duitsland met 4-2 versloeg.
Wembley 1968: A tribute to those who died in Munich
Dat deed hij twee jaar later opnieuw. En ook op Wembley met Benfica Lissabon (4-1) als opponent. Hij beschreef het moment later als volgt: ‘Toen ik als aanvoerder het veld betrad, voelde dat ijskoud aan. Ik dacht aan de prachtige voetballers, die stierven in 1958. Wat zijn tien jaar eerder niet ten einde hadden mogen brengen, lag nu in onze handen. We moesten die beker pakken, ter ere van hen.’ Manchester United beleefde de emotioneelste nacht uit het bestaan, op die ene gitzwarte dag tien jaar eerder na.
Na die match zocht hij in het tumult meteen Matt Busby op, voor een ontroerende omhelzing. De Beker met de Grote Oren was voor hen, tien jaar na 1958, a tribute to those who died in Munich. Hij vervulde een hoofdrol met twee doelpunten. De eerste werd geboren uit een snelle combinatie op de linkervleugel. Uit een scherpe voorzet kopte hij kruiselings binnen. En met de tweede demonstreerde hij met een effectbal in de verste hoek zijn superieure techniek.
Van de mijn naar Manchester op zijn zestiende
Bobby Charlton stamde uit een roemrucht voetbalgeslacht. Vier ooms schopten het tot profspeler en zijn moeders neef Jacky Milburn was in de jaren vijftig topscorer van Newcastle United. Broer Jack maakte carrière bij aartsrivaal Leeds United. Hij vocht als voorstopper in de late jaren zestig keiharde duels uit met Bobby in de strijd om de Britse kroon. Bobby (en Jack) beleefden hun jeugdjaren in het asgrauwe Ashington, een somber mijndorpje in de Schotse grensstreek, waar hij de voorbestemming van het lot leerde. De destinatie van de dood deed de dagen van hoop snel vervliegen voor hem. A town with rows of miner’s schreef biograaf Norman Harris in The Charlton Brothers. Verder was er niets.
Cissie, één van de drie zussen Milburn, huwde met mijnwerker Robert Charlton. In 1937 werd zoon Bobby geboren. De beelden van vaders thuiskomst uit de mijn, elke dag opnieuw, maakten diepe indruk op de kleine Bobby: van onder tot boven onder het zwarte en vuile mijngruis, en nat van het gutsende water. Bobby schrok bij de paradox van het mijnwerkersleven: ‘Wie buitenkwam, toverde een lach over zijn zwarte gezicht. Wie helemaal proper afdaalde, keek triest. So happy and so miserable.’
Voor Bobby was het een raadsel hoe mensen dat zichzelf konden aandoen. Hij nam snel voor zichzelf een wijs besluit: niet in de mijn gaan, maar wel zijn oom opvolgen! Zijn talent leek onbegrensd. In Ashington zette men één pond in op het feit dat hij Engeland zou vertegenwoordigen voor zijn éénentwintigste. De weddenschap werd rond zijn tiende verjaardag afgesloten. Broer Jack vertrok in 1953 naar Leeds United, maar Bobby had een andere bestemming in gedachten: Old Trafford.
Vanwege het glorieuze elftal van Matt Busby dat tussen 1948 en 1952 titel en beker won en tweede plaatsen opstapelde.
Het meesterplan van Matt Busby: The Busby Babes als beste Engelse elftal ooit
De droom ging in vervulling. Hij vertrok begin jaren vijftig naar Manchester. Moeder Cissie beantwoordde de boze brieven van de buurtbewoners – die het een ‘schande’ vonden om haar zoon op zo’n jonge leeftijd naar de andere kant van het land te sturen – kort en krachtig met: ‘Alles is beter dan de mijn!’ Charlton liet zich aanvankelijk volledig overdonderen door het meesterplan van Matt Busby. Die respecteerde elk individu, maar hamerde tevens op de trouw aan het gemeenschappelijke doel: Manchester United. Busby’s devies nobody is bigger than the club lijkt Charlton op het lijf geschreven. De Manchester United Youth Side labelde zichzelf als de beste ooit, won tussen 1951 en 1956 elke editie van de nationale en zeer prestigieuze Youth Cup en trok dertigduizend fans. De Busby Babes boden zich aan en waren op één na voltallig gekneed in het jeugdcentrum van de club. Bobby Charlton, het kind van de mijnwerkersgemeenschap uit het barre noordoosten baande zich een weg door de grote stad. Hij arriveerde er in de zomer van 1953: ‘Ik zie de gebouwen compleet ondergedompeld in een dikke zwarte mistlaag.’ De industriële vervuiling hing in de jaren vijftig als een gesel om Manchester. De stad hulde zich zelfs overdag in een smoggy duisternis.
De invloed van Jimmy Murphy gaf hem zelfvertrouwen
Jimmy Murphy, de assistent-coach van Matt Busby, ving Bobby Charlton op. Hij was de complete tegenpool van de afstandelijke en beredeneerde Busby. Murphy gooide zijn agressie, trots en temperament op straat. Zijn passionele persoonlijkheid botste met die van de conformistische Charlton, maar toch borrelde er een merkwaardige vorm van chemie op. Murphy schaafde Bobby’s overdosis aan techniek tot in de perfectie bij en verzon het onmogelijke om de devote jongen van zijn gebrek aan zelfvertrouwen te verlossen. Busby waakte over zijn epos en maakte Manchester United tot een club van outsiders. Ook Bobby Charlton was een loner, een eenzaat, hoewel zijn behoudsgezinde bestaan vloekte met de Manchestermania van freedom & fun.
Holy Trinity Charlton-Best-Law én toch conflictgevoelig
Charlton, dat is een bedroefde blik in een gegroefd gezicht. Zijn verdriet verdraagt weinig vreugde.
En toch tekende ook in zijn levenspatroon de voortdurende worsteling zich uit. Uitgerekend hij, de vleesgeworden welvoeglijkheid, zocht zélf de confrontatie met de sleutelfiguren van de successtory. Charlton trad in het strijdperk tegen Best, Law én Busby. En vocht jarenlang een familievete uit met broer Jack en moeder Cissie. Hij weigerde het gedrag (een overdosis aan drank & vrouwen) van George Best te accepteren en isoleerde zich in de kleedkamer. Zijn laatste vier seizoenen op Old Trafford, tussen 1970 en 1973, noemde hij de moeilijkste van zijn loopbaan. De conversatie met zijn ploegmaats raakte danig in het slop en bij uitwedstrijden bleef hij achter in zijn hotelkamer. Het leek alsof hij de wereld op zijn schouders droeg.
Hij praatte pas veel later over de crisisperiode met George Best: ‘Als ik hem bezig zag, vroeg ik me af of ik hem moest opvangen en advies geven. Maar omdat iedereen dat al deed en het toch niet hielp, weigerde ik het gewoon.’ Best en Charlton ontliepen elkaar letterlijk. Bij de afscheidswedstrijd van Charlton, voor zestigduizend fans op Old Trafford, vertoefde George in zijn lievelingspub. Met Denis Law vlotte het contact ook niet. Law zag in hem aan establishmentfiguur en doopte hem ‘Sir Robert’ lang voor hij het ridderschap aanvaardde. Charlton beoordeelde Law als een showman en schudde onbegrijpend het hoofd bij diens acts na een doelpunt: kussen, jubelen en acrobatie. Zelfs zijn relatie met mentor Busby sloeg op de klippen. Hij bekritiseerde de coach in het openbaar na diens aftreden in 1969. Hij verweet hem zijn gebrek aan leiderschap in de zaak Best. Hij kreeg de rest van zijn team over zich heen. De zogenaamde vrolijke Celtic gang van United – de verzamelde Schotten en Ieren Law, Morgan, Crerand en Best – kapittelden hem als ‘asociaal’ en ‘onsympathiek’.
Bij het erediner van Jimmy Murphy, die hij erkende als zijn ontdekker, sprak Charlton openlijk het publiek toe. Hij negeerde openlijk Matt Busby en oreerde Murphy als ‘de man aan wie ik alles te danken had’. Na zijn loopbaan verzoende hij zich met Best en Law.
Eeuwig verdriet: ‘Waarom overleefde ik de ramp?’
Bobby Charlton speelde 758 matchen, waaronder 45 Europacupduels voor de Red Devils, en scoorde 249 keer. In 106 interlands maakte hij 49 goals. Hij won met Engeland de World Cup 1966 en met United de Europa Cup 1968, drie landstitels (1957, 1965, 1967) en één FA Cup (1963). Na de ramp van München bleef hij verweesd achter: ‘Ik denk elke dag weer aan mijn dode vrienden.’ Zijn emoties speelden hem vaak parten als hij praatte over de tragedie. In 1967 schreef hij in open dagboek: ‘Waarom ik?’ De mijnwerkerszoon werd Sir, maar ‘the day a team died’ kwam hij nooit te boven. Bobby Charlton.
