BAYERN HERDENKT HAAR JOODSE OUD-VOORZITTER KURT LANDAUER MET EEN STANDBEELD – RW

Vandaag onthulde Bayernpresident Uli Hoeness op het trainingscentrum van de club het standbeeld van Kurt Landauer, de joodse voorzitter die Bayern in de jaren twintig en dertig van vorige eeuw een humanistisch gezicht gaf. En na de Tweede Wereldoorlog de club uit handen haalde van de nationaalsocialistische invloeden. De 96-jarige neef van Kurt Landauer werd uitgenodigd als eregast. Wie was Kurt Landauer?

 ‘Bayern, der Judenclub’

Ik liep een beetje rond op de Marienplatz in München, zomer 2002. Ze is omgeven door bierhuizen. Ik probeerde me in te beelden hoe tachtig jaar eerder, in 1932, duizenden uitbundige ‘rode’ fans de eerste landstitel van Bayern vierden. Wat bleef daar zeven maanden later nog van hangen? Helemaal niets. De machtsovername door het nationaalsocialisme was een feit. Coach Richard Dombi, jeugdopleider Otto Beer en voorzitter Kurt Landauer emigreerden naar Zwitserland. Op de vlucht, ze behoorden tot de vriendenkring van Walther Bensemann. Joodse mensen hadden geen keuze. Het was voorbij met Bayern. Van dat moment af stroomden opnieuw duizenden Duitsers samen op de Marienplatz, deze keer in uniform.

De nazidictatuur noemde het voetbal een ‘joodse, ontaarde aangelegenheid’. Bayern, ‘der Judenclub’, kende meteen zijn zwanenzang en werd ontmanteld.

München is de metropool van het contrast, ik zie het zo. Door het web van de geschiedenis weven zich ingenieuze draden. Op 11 september 1945 kwam Franz Beckenbauer in deze stad ter wereld. Precies in dezelfde week vaardigden de Verenigde Staten een verbod uit op ‘nazistische sportpropaganda’. Dat opende de deur voor de terugkeer vanuit Zwitserland van Kurt Landauer, Bayernpresident van 1922 tot 1932. Hij ontsnapte aan de Endlösung. Landauer liberaliseerde en bevrijdde Bayern tussen 1947 en 1951 van de dwangbuis van de NSDAP.

Ik fietste naar de Englischer Garten, tegenwoordig nog steeds een plek waar overjarige hippies naakt in de beekjes baden. De tuin grenst aan Schwabing, de wijk waar Bayern in 1900 werd opgericht. Het was toen een omgeving van kunstenaars, academici, opposanten, studenten en schrijvers. Het genoot enige reputatie als een centrum van humanisme en vrijheid. Het jonge Bayern voelde zich hier thuis en droeg liberale en kosmopolitische waarden uit. Landauer zag in het voetbal een pacifistische troefkaart voor een land dat Europa in de Krieg had gesleurd. Het mocht niet baten.

Tien jaar na mijn doortocht, winter 2012, trad ik in contact met Schickeria, de verenigde Ultra’s van Bayern. Ze zijn het sfeervak per excellence in de Allianz Arena, met indrukwekkende choreografische expressie. Ik ontdekte hen toen ze in december 2009 de verjaardag van Kurt Landauer herdachten tijdens en voor een thuiswedstrijd van Bayern: met zijn beeltenis op een vlag, met zijn naam op een spandoek, met leuzen omtrent zijn invloed.

Schickeria bracht dus het lot van haar gewezen joodse president onder de aandacht.

De naam verwijst naar een popsong van de Münchense band ‘Spider Murphy Gang’ waarin het woord Schickeria in het plaatselijke dialect de betekenis krijgt van ‘geflipt’. En daar zijn de jongens en meisjes van Schickeria best fier op, om op een enigszins ‘geflipte’ op ‘prettige gestoorde’ wijze hun liefde voor Bayern te bewijzen.

‘Bayern was het leven van Landauer’

Via het internet kreeg ik een antwoord op mijn vraag:

‘Kent de gemiddelde Bayernfan Kurt Landauer? Als je het hebt over de tien miljoen uit de rest van Duitsland, dan zeg ik neen. De klassieke stadionbezoeker zal zeker al van hem gehoord hebben maar of men zijn levensgeschiedenis doorgrondt? Die proberen wij hem met onze ultrabeweging bij te brengen. Sinds 2006 hebben we ons jaarlijks antiracistisch voetbaltoernooi in zijn naam – Kurt Landauer Pokal – en we verspreiden zijn verhaal over allerlei publicaties. Het was belangrijk dat andere civiele organisaties zich over hem gingen buigen nadat wij de aandacht op hem hadden gevestigd. We kregen uitstekende medewerking van Eberhard Schulz van de Versöhnungskirche Dachau, het concentratiekamp waar Landauer was geïnterneerd, en van de joodse club Maccabi München. Charlotte Knobloch, directrice van de Duitse Centrale Joodse Raad, maakte van Kurt Landauer zelfs een item met nationale uitstraling. Zo ging bij de clubleiding van Bayern ook een belletje rinkelen. Eigenlijk wist men weinig af de dramatische gebeurtenissen. Schickeria heeft dus de rol gespeeld van agendasetter. Intussen weten duizenden jonge fans op de staantribunes zeker wie Kurt Landauer is: dankzij het antiracistische toernooi, onze publicaties, de deelname van maatschappelijke verenigingen én vooral de unieke choreagrafie bij de 125 ste verjaardag van zijn geboorte in 2009: 125 Jahre Kurt Landauer, der Bayern war sein Leben. Nichts und Niemand köntte das Ändern!

Het was de droom van Kurt Landauer om Bayern te zien uitgroeien tot een succesvolle, aangename voetbalclub. Hij zou zeer gelukkig zijn mocht hij vandaag kunnen vaststellen wat men na zijn dood – hij overleed in 1961 – heeft gepresteerd. Ik denk dat hij zich vooral goed in zijn vel zou voelen bij de story van de Säbener Strasse. Dankzij zijn invloed bij de Amerikanen verkreeg Bayern na de Tweede Wereldoorlog deze eigendom en wat destijds startte als een knollenveld is vandaag het modernste trainingscentrum van Duitsland. Landauer zou zeker de familiegedachte die Bayern vandaag uitstraalt op prijs stellen: comfortabel en gezellig voor medewerkers, spelers en bestuursleden.’

Inspraak voor de Kurven

De anonieme woordvoerder van Schickeria geeft ook een interpretatie mee van het credo ‘Ultra’s am Rand der Gesellschaft’. Ultra’s voelen zich vaak in het verdomhoekje geduwd. Ze worden in het stadion genegeerd door beleidsbepalers van bonden en clubs en soms op grof geweld getrakteerd door overijverige politiecorpsen. Vanuit die reflectie voelen ze begrip en solidariteit voor en met mensen en groepen in een uitzichtloze positie zoals vluchtelingen en thuislozen. Daarom pakken ze uit met symbolische slogans als Ausgesperrte immer bei uns of Refugees Welcome en met een daadwerkelijke actie als Fussball Vereint. Dat is een straatvoetballiga voor jongeren met een migrantenachtergrond.

Mijn Schickeria-e-mail-correspondent slaat zich ook op de borst bij het ‘Manifest gegen Modernen Fussball’: ‘De Ultra’s willen een populaire en gedemocratiseerde voetballerij die niet in handen is van enkele autoritaire bestuurders of van autocraten met veel poen. De fancultuur is het leukste element van het voetbal. Daarom moeten de kurven inspraak krijgen. Voetbal moet meer zijn dan een speeltje van neurotische managers, televisiezenders en speculanten zonder binding met de club. Terug naar de wortels. Daar zijn wij Ultra’s voor.’

Genoteerd: daar zijn het Ultra’s voor, de Ultra’s van Schickeria, de sfeergroep van Bayern München. Van historicus Dietrich Schulze-Marmeling vernam ik vorige zomer dat het werk van Schickeria nationale uitstraling had gekregen en onder meer bekroond was geworden door de DFB-Kulturstiftung. Zonder deze ultra’s: geen memento voor Kurt Landauer, de bijna vergeten joodse president waarvan iedereen vandaag weet dat hij Bayern een deel van zijn identiteit heeft geschonken.