DENKEN AAN SOCRATES, DE DANSENDE DOKTER TEGEN DE DICTATUUR – RW (2)

Op 3 juli 2019 treden de aartsrivalen Brazilië en Argentinië in de halve finale van de Copa America 2019 met elkaar in het strijdperk. Deze editie in Brazilië maakt een slechte beurt. Hoogst onaantrekkelijk voetbal, halfvolle tribunes. Onder meer vanwege de veel te hoge toegangsprijzen. Bovendien kreunt het land onder het bedenkelijke bewind van de nieuwe president Jair Bolsonora, een narcist met heimwee naar de dictatuur van de jaren zestig en zeventig.

Op de Wereldbeker van 1982 schitterde de ster van Socrates’ Seleçao. Na flitsende partijen tegen Sovjet-Unie (2-1), Schotland (4-1) en Nieuw-Zeeland (4-0) klom die ster naar het zenith op 2 juli: demonstratie tegen de uittredende wereldkampioen Argentinië mét Maradona: 3-1.

Brazilië liep nadien op de moordende counters van Italië (2-3) maar schreef wel geschiedenis: Futebol Arte van het hoogste niveau. In het rijtje van ‘beautiful losers’ op een wereldbeker: het Hongarije van Puskas in 1954, het Nederland van Cruijff in 1974, het Brazilië van Socrates in 1982. Vooral: met een pleidooi voor mensenrechten en democratie. Een kreet die vandaag slechts vage herinneringen oproept in Brazilië. Daarom denken wij de volgende twee dagen aan Socrates, de dansende dokter tegen de dictatuur.

DE DRANK ALS COMPAGNON

De man die pas was begonnen met voetballen tijdens zijn studies geneeskunde was ook vader van zes kinderen. Hij overleed aan de gevolgen van alcoholmisbruik in het voor hem wel toepasselijke Albert Einstein Hospitaal van Sao Paulo. De ‘meester van het middenveld’ was in zestig interlands goed voor 22 doelpunten.

Ik overloop met Ricardo Gozzi in de wagen – zijn geboortestad is zo immens dat de biograaf enkele keren het spoor bijster raakt in de doolhof tussen de twee voetbaltempels en bij benzinestations de weg moet vragen – een paar markante uitspraken van ‘the king of the backheel’.

De biograaf wijst op het lichtjes dramatische ‘drank was mijn compagnon’, op het einde van zijn leven. Hij focust liever op de altijd terugkerende kritiek van zijn voormalige vriend op de structuren: “Het Braziliaanse voetbalbestel wordt gerund door corrupte figuren die er ten onrechte veel geld mee verdienen en die hand- en spandiensten verleenden aan de dictatuur.”

En op zijn andere stokpaardje, dat van het Futebol Arte, dat hij altijd verkoos boven het resultaatsvoetbal. Vandaar ook zijn opgemerkte ‘laatste levensdaad’: een oproep aan Pep Guardiola om… bondscoach te worden van Brazilië tijdens het wereldkampioenschap van 2014 want “hij is de enige die volgens onze oude waarden voetbalt.”

DEMOCRACIA CORINTIANA ALS DROOM

De geelgroene kanaries waren dus geen wereldkampioen geworden in 1982. Socrates bezon zich over een nieuw ideaal: een twist met de dictatuur. Als lid van de immens populaire Sport Club Corinthians Paulista, kortweg Corinthians, dokterde hij aan zijn droom: I have a dream! Die gaf hij een naam.

Ricardo Gozzi toont het boek dat hij als ghostwriter met Socrates schreef: Democracia Corintiana. A Utopia em Jogo. Hij geeft duiding bij het merkwaardige proces van een beweging voor burgerrechten vanuit het voetbal in een land dat sinds 1964 kreunde onder een hardvochtig regime: “In 1982 stond Socrates op voor zijn rechten. Samen met de andere topspelers Wladimir en Walter Casagrande – en geruggesteund door een vooruitstrevende voorzitter – leerde hij de medespelers deelnemen aan een proces van discussie, vrije mening en democratische consensus.”

SEKS VOOR OF NA DE MATCH?

“Ze veranderden zelfs de naam van de club in Democracia Corintiana. Men debatteerde over de speelstijl – creatief en aanvallend – en over de verdeling van de inkomsten. Evengoed over de onderlinge omgangsvormen: wanneer en wat eten we? Een dagelijks rumritueeltje met de cachaça-cocktail? Seks voor of na de match? Wel of niet ‘op afzondering’? Niet dus, want de Braziliaanse voetballers werden als het ware twee dagen voor elke wedstrijd ‘opgesloten’ en van hun families geïsoleerd.”

“De president organiseerde culturele vorming en deelde bij goede resultaten tickets uit voor theater- en bioscoopvoorstellingen. Socrates experimenteerde met een vorm van individueel stemrecht, een onbekend fenomeen in de door de militairen misvormde Braziliaanse samenleving van die tijd. De spelers leerden hun lot in eigen hand nemen en na verloop van tijd vuurden ze zelfs kritiek af op de politiek, of beter gezegd: ze laakten het gebrek aan keuzevrijheid.”

LUDIEKE ACTIES

“Met onder meer ludieke acties. Ze riepen de fans op om ideeën te formuleren voor boodschappen op de shirts van de club. Met name reclametaal, grappige mededelingen en sociale slogans. Zoals, enigszins verrassend: ‘Verkiezingen Nu!’ En zo geschiedde: Democracia Corintiana kondigde zich aan als de voorloper van de vreedzame nationale bevrijdingsbeweging Diretas Jà, zijnde de simpele eis voor parlementaire en presidentsverkiezingen.”

“Op 27 november 1983 protesteerden 40.000 Paulista’s. Met de nodige symboliek: voor het Estadio do Pacaembu van Corinthians, aan de Plaça Charles Miller, naar de Schotse stichter van het Braziliaanse voetbal in de negentiende eeuw. Op 16 april 1984 zongen en scandeerden zelfs 1,5 miljoen mensen in de straten van Sao Paulo. De Democracia Corintiana was dààr!”

“Socrates hield er zelfs een toespraak en genoot respect bij artiesten, zakenmensen, politici en activisten. Het meest nog: bij de eenvoudige voetbalfan. Met de slogans ten voordele van democratie en vrijheid had het elftal van Corinthians het prestigieuze kampioenschap van de staat Sao Paulo gewonnen.”

MILITAIREN VALLEN VAN DE SOKKEL

Het is even pauzeren geblazen, de uiteenzetting van Ricardo Gozzi vraagt om een verwerkingsproces bij een Braziliaans slavendrankje. Hij verwijst nog naar de conclusie van zijn boek die hij uitbesteedde aan Maria Vitoria Benevides, professor in de politicologie aan de pedagogische faculteit van de universiteit van Sao Paulo. Zij bestudeerde het voetbalfenomeen en beschouwde Democracia Corintiana als een voorloper die de opening in de dialoog over vrijheid vorm heeft gegeven.

Ze schreef dat de voetbalbeweging van Socrates aan Brazilië de weg toonde naar het geloof in en het respect voor de keuze van de meerderheid. In 1984 vielen de militairen alsnog van hun sokkel. Socrates beschouwde bij een terugblik in 2009 naar aanleiding van de vijfentwintigste verjaardag van zijn DC deze periode als de mooiste van zijn leven.