WAAROM 4 JULI 1954 EEN VAN DE BELANGRIJKSTE DAGEN UIT DE MODERNE DUITSE GESCHIEDENIS WERD – RW

WAAROM 4 JULI 1954 EEN VAN DE BELANGRIJKSTE DAGEN UIT DE MODERNE DUITSE GESCHIEDENIS WERD – RW

Precies 35 jaar geleden stak een trein met jonge voetballers de Zwitserse grens met West-Duitsland over. Tot hun verbazing ging het van dan af stapvoets. Tienduizenden euforische landgenoten wilden een glimp van de Mannschaft zien. Die was ‘Weltmeister’ geworden nadat het op 4 juli 1954 in de finale van het WK 1954 de onklopbare ‘Magische Magyaren’ van Ferenc Puskas had verslagen: West-Duitsland-Hongarije 3-2. Das Wunder von Bern. Met verstrekkende positieve gevolgen voor de jonge Bondsrepubliek.

Een hoofdstuk uit mijn boek ‘Wereldvoetbalzomers van België 1920 tot Brazilië 1970. Een cultuurgeschiedenis van het spel om de bal, deel 1.’ Nog steeds te bestellen via raffe.willems@telenet.be of te koop in de internetboekhandel.

‘Aus, aus, aus. Das Spiel ist aus! Wir sind Weltmeister.’ Een schreeuw van vreugde op de radio. West-Duitsland was wereldkampioen 1954. Das Wunder von Bern. Wat een contrast met het beeld van mei 1945: dood, vernieling, honger en werkloosheid. Negen jaar later was het door de wereld verachte Duitse volk in staat om deel te nemen aan het grootste internationale sporttoernooi en het ook nog te winnen. Met Wir Sind Weltmeister zegde, voelde en meende men echt ‘wij’. Zo schrijven sociologen vandaag als ze ‘het wonder van Bern’ analyseren. Men beschouwde het als een herintrede in de internationale vredesgemeenschap én als de definitieve doorbraak van de parlementaire democratie. De wereldtitel bezorgde de Bondsrepubliek een positieve identiteit, de werkelijke waarde zat hem in de beeldvorming. Duizenden jongeren identificeerden zich met aanvoerder Fritz Walter en de oudere generatie herkende zich in bondscoach Sepp Herberger.

Herberger en Walter werden mythische figuren. Vooral omdat ze zichzelf bleven. Beiden begonnen na hun loopbaan nog met een gemeenschappelijke onderneming: het sociale engagement in het voetbal. Als uitloper van hun beroemde devies: Elf Freunde müsst ihr sein!

De kreet ‘Aus, aus, aus, das Spiel ist aus!’ van radioreporter Herbert Zimmerman. De schreeuw werd een legende: ze bracht West-Duitsland opnieuw in het land der democratieën. Daar had Herberger nadrukkelijk voor geijverd. Das Mitglieds-Nr.2208548 van de NSDAP werd gaandeweg, volgens biograaf Jürgen Leinemann in zijn boek Ein Leben, Eine Legende, een ‘oorlogsvijandige antifascist, die de Pruisische drilboor en Führercitaten ver van zijn internationals hield.’ Hij verklaarde later: ‘Ik droeg alleen mijn voetbaluniform.’ Zij het dat daar gedurende twaalf jaar, van 1933 tot 1945, een hakenkruis was op geborduurd. Hij droeg dus alleen zijn voetbaluniform. En zijn donkere, zware regenjas en dito hoed. Zo volgt hij in trance het einde van de finale van 1954, in het neerstromende water. ‘Ik wist niet dat het geregend had.’ Dat zou hij hebben gezegd. In de 89 ste minuut hield doelman Toni Turek Czibors geplaatste bal miraculeus uit de korte hoek. De geniale Hongaarse technicus bevond zich op amper acht meter van het doel. Het was het laatste wapenfeit van een bewogen finale. Drie minuten eerder had Ferenc Puskas de 3-3 ingetikt maar toen de jubelende Hongaren al aan de middencirkel stonden, verijdelde de vlag van de lijnrechter alsnog het Duitse drama: buitenspel! De gelijkmaker verdween in de vergetelheid, tot wanhoop en woede van de Magische Magyaren. De Hongaarse coach Szebes kwam na de wedstrijd de ontgoocheling niet te boven: ‘De Duitsers maakten drie goals uit acht pogingen, wij scoorden twee keer uit 25 ballen op doel.’ Binnen de acht minuten wees de teller 2-0 voor de topfavorieten, tien minuten later prikte Helmut Rahn de 2-2 al tegen de touwen. Dan volgde een Hongaarse non-stop-offensief. Zonder succes. Via SchäferOttmar Walter-Morlock voerde de Mannschaft in de 84 ste minuut de perfecte counter uit en Helmut Rahn schoof de bal vlijmscherp en diep in de rechterhoek: 3-2. Deze stand bleef op het bord.

Sepp Herberger besloot om nooit meer het wereldbekerelftal op te stellen en daarmee de legende intact te houden.

Hij had ze opgespoord: de zwakke plek van de Hongaren. Hij woonde de beklijvende Engeland-Hongarije van 1953 in Londen bij. Hij kribbelde zijn notitieboekje vol – in het gezelschap van zijn sterkste verdediger Jupp Posipal en analyseerde nauwkeurig alle magische Magyaarse momenten. Tijdens de terugreis verraste hij de beduusde Posipal: ‘Ich weiss, wie es geht. Die Abwehr ist anfällig.’ Herberger beet zich vast in één gedachte: goud op de wereldbeker! Hij zette een nauwgezet onderzoek op naar de meest broze partituur binnen de Hongaarse symfonie. Tijdens trainingskampen speelde hij de film van Engeland-Hongarije tot in den treure af. Hij knobbelde ruimte op links uit in de rug van de meesterlijke middenveldregisseur Boszik. De drie Engelse doelpunten vielen er op een ogenblik dat ze er niet meer toe deden. Hij bediende zich vervolgens van de Pavloviaanse psychologie en hamerde dit gegeven onafgebroken in de hersenen van zijn spelers tot het een automatische reflex was geworden.

Oude wonden konden eindelijk helen na ‘das Wunder von Bern’. Vijf miljoen soldaten van de Wehrmacht en de Waffen-SS overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. De laatste van duizenden krijgsgevangenen zouden pas na 1955 terugkeren uit de Sovjet-Unie.

West-Duitsland moest op zoek naar een nieuw houvast voor zijn verbrokkelde gemeenschap. Auteur Arthur Heinrich onderzocht het fenomeen in zijn boek 3:2 für Deutschland. Die Gründung der Bundesrepublik im Wankdorf Stadion zu Bern en hoe die vorm heeft gekregen via de  Bondsrepubliek en door de installatie van een bescheiden verzorgingsstaat met arbeidsplaatsen, sociale zekerheid en vrede. De nieuwe natie rukte zich los uit de ruïne van de oorlog, werd Wirtschaftswunderland maar de voetballers van de Zwitserse zomer van 1954 lieten haar écht terugkeren in de wereld. Sepp Herberger droeg de onomstootbare overtuiging uit dat Bern de nieuwbakken Bondsrepubliek democratisch heeft gegrondvest.

De tonen van ‘das Deutschlandlied’ klonken hem als muziek in de oren. De 25.000 Duitse fans zongen het spontaan op de melodie van componist Joseph Haydn na het schrille gefluit van de scheidsrechter: ‘Deutschland, Deutschland über alles.’ In de rest van Europa werkte dat aanvankelijk op de zenuwen: verschillende zenders trokken onmiddellijk de stekker eruit want de Westelijke Alliantie had het lied op de verbodsindex geplaatst. De Bondsrepubliek werd in 1949 opgericht zonder nationale hymne. De geallieerde huiver voor een overdaad aan Duitse symboliek was te groot. De Mannschaft zou van 1954 af deze braakliggende ruimte op een positieve wijze invullen. En daar hoorde voor Herberger een melodieus volkslied bij. Het gevoel bekroop hem dat zijn opdracht volbracht was. Hij had dan alle tijd gekregen voor de wederopbouw van zijn team want het nieuwe WestDuitsland werd door de FIFA tussen 1945 en 1950 om niet geheel onbegrijpelijke redenen uit de organisatie gebonjourd.

Van een leien dakje was het niet gelopen met de loopbaan van Herberger. Nadat Hitler in 1933 het land in zijn greep had gekregen, sloot hij zich op 1 mei aan bij de NSDAP ‘omdat iedereen het deed’ maar vooral uit opportunistische motieven: het veilig stellen van zijn job bij de DFB. Hij tekende in 1936 zijn eerste contract als bondscoach voor het Ministerie van Sport. Toch liep hij nors en nukkig rond tijdens de dagen van het Derde Rijk. Hij legde behoedzaamheid aan de dag maar hij hekelde het hielenlikken van anderen. Op het einde van de jaren dertig vocht hij openlijk zijn meningsverschillen uit met de SA-bonzen van het Ruhrgebied. Volgens biograaf Leinemann gaf hij koppig blijk van zijn afkeer voor het ‘Sieg Heil’ en nam hij het ook op voor zijn Berlijnse arts Siegfried Mattes. Die werd – na zijn huwelijk met een joodse vrouw – door de Reichsgenossen wegens ‘rassenschande” geboycot.

Tijdens de oorlog waakte hij over zijn internationals en hij probeerde hen met de actie Heldenklau uit de klauwen van de krijgsmachine te houden. Na de capitulatie getuigde Herberger in 1946 voor de geallieerde commissies dat ‘hij het steeds oneens was geweest met de houding van de nazi’s tegenover joden, kerk en andersdenkenden.’ Leinemann tekende hem als ‘de vader van het voetbal’. Hij zette de tirannieke stijl van zijn voorganger Otto Nerz overboord, die in de jaren dertig de Mannschaft op SA-commando-achtige wijze ijzeren discipline had ingepeperd. Herberger legde het accent op een sterke defensie, voerde een scherpe collectiviteit in maar begreep het belang van het gevarieerde combinatiespel en de individuele offensieve flitsen via Helmut Rahn, Max Morlock en Fritz Walter. Verder beitelde hij de Geist der Kameradschaft in zijn elftal. De Mannschaft zou een vriendengroep zijn of niet zijn, zie zijn geloof in het verhaal van de Elf Freunde.

Sepp Herberger was een man van zichzelf geweest én van het mede door hem – mét bondskanselier Adenauer – in gezindheid en intentie vrijgemaakte jonge West-Duitsland.