Wat een jaar was 2021 voor de het Belgische voetbal? Kwetsende, racistische en discriminerende spreekkoren op en naast het veld, vuurwerkincidenten, geweld binnen en buiten de stadions, belangenvermengingen in bestuurskamers van bond, liga en clubs, onderzoeken naar belastingontduiking, bekentenissen over omkoping, smeergeld, fraude en witwas. Het volkse Union werd eerst kampioen in tweede en staat nu aan de leiding in eerste. De club wordt geleid door een professionele pokerspeler uit het Verenigd Koninkrijk. Het casinokapitalisme heeft nu ook het klassement overgenomen.
Intussen werden onze voetbalstadions wegens COVID nog maar eens gesloten. In het seizoen 2019-20 en 2020-21 werd het inkomstenverlies door de pandemie in de Pro League geraamd op 275 miljoen euro of bijna 50%. Elke sector die door een sluiting wordt geraakt, wordt door de overheid extra gesteund. Toen de Pro League schoorvoetend naar steunmaatregelen hengelde, werd ze deze keer botweg genegeerd. Wie het na een jaar stellingenoorlog tussen voetbal en politiek nu nog opneemt voor onze professionele voetbalclubs wordt als wereldvreemd of als lobbyist weggezet. Het maatschappelijk draagvlak voor onze eerste nationale sport smelt sneller dan de Antarctische ijskap.
Voetbal en politiek
Niet dat politici geen oog meer hebben voor het profvoetbal. Handig gebruik makend van de schandaalsfeer en algemene malaise werd na jaren palaveren eindelijk gehandeld. Om het begrotingstekort van 21 miljard te verlichten, wordt bij de voetbalsector via de RSZ alvast 30 miljoen opgehaald. Deze maatregel gaat meteen in, vanaf 1 januari 2022. In de lente wordt verder gesleuteld aan het fiscale statuut van de voetbalclubs. De doelstelling is nog eens 13 miljoen euro te vinden in de bedrijfsvoorheffing, waarvan 3 miljoen aan makelaarsvergoedingen.
Sinds 1 juli 2021 is de preventieve witwaswet ook van toepassing op de voetbalsector. Een evidente doch zeldzame daad van voetbalbeleid die door onze politici in het afgelopen jaar werd gesteld. Wie had verwacht dat ook de budgettaire maatregelen in RSZ of fiscaliteit zouden kaderen in een beleidsvisie op professioneel voetbal is er aan voor de moeite. Geen enkele verkozene des volks keek in de voorbije maanden verder dan de financiële strafexpeditie. Nadenken over een alles omvattend voetbalbeleid is onnodig want electoraal niet interessant, zo luidt de redenering.
Voetbal is en blijft echter meer dan ooit beleidsrelevant. Ons land telt meer dan 500.000 actieve voetballers, verenigd in bijna 4.500 voetbalverenigingen. Naar schatting 70.000 vrijwilligers ondersteunen de werking van deze verenigingen, die per speler twee tot drie activiteiten per week organiseren. Zeker in onze steden is voetbal de sport bij uitstek die mensen uit alle lagen van de samenleving samen brengt. Daarnaast groeien sociaal-sportieve praktijken met voetbal in onze centrumsteden fors. In Gent alleen al staan meer dan 1000 jongeren op een wachtlijst om te kunnen voetballen. Elk weekend trekken 80.000 Belgen naar een voetbalstadion in eerste of tweede klasse. Supporters zijn verenigd in 430 supportersclubs verspreid over het land. Het Belgische voetbal wordt door meer dan 5 miljoen Belgen gevolgd via televisie en sociale media.
Wilde Westen
En toch is er vandaag geen visie en geen beleid. In die zin is de voetbalwereld het Wilde Westen. Internationale voetbalorganisaties als FIFA of UEFA zijn machtiger dan internationale politieke instellingen. In ons binnenland wanen liga en bond zich nog steeds van diezelfde orde. Politiek zitten de hefbomen voor een voetbalbeleid ook nog eens verscholen tussen het lokale, regionale en federale beleidsniveau. Nu vechtfederalisme tot een politieke strategie is verheven, is het niet opportuun tussen bestuursniveaus te werken aan een integraal voetbalbeleid. Dat verklaart waarom er bij ons op dit vlak niets beweegt. En die status quo komt velen nog goed uit ook.
Kijk naar die andere tendens. 15 van de 26 Belgische profclubs zijn vandaag in buitenlandse handen. Kapitaalkrachtige eigenaars en schimmige investeringsfondsen zien hun club(s) als een instrument om in de mondiale voetbaleconomie nog meer centen te verdienen. Het is slechts een kwestie van tijd dat ook de Pro League zelf geregeerd wordt vanuit buitenlandse bestuurskamers. Als de overheid niet ingrijpt, is het idee helemaal verloren dat bond en liga organisaties zouden kunnen zijn die opkomen voor het belang van het product ‘Belgisch Voetbal’, de ontwikkeling van de sport, solidariteit tussen top en basis en het bieden van maatschappelijke meerwaarde voor onze samenleving.
Nadenken over de toekomst
Wat bij ons gebeurt, gebeurt ook in de landen rondom ons. Doch, net omdat het om voetbal gaat, is de strijdbaarheid om het op hol geslagen systeem te corrigeren en te reguleren daar vele malen groter dan bij ons. Twee initiatieven springen daarbij in het oog. In Duitsland werd van de COVID-crisis gebruik gemaakt om een Taskforce Zukunft Profifußbal te organiseren. In het Verenigd Koninkrijk kwam het tot een breed parlementair initiatief: de Fan Led Review of Football Governance.
In beide landen werkten vertegenwoordigers van overheid, voetbal en samenleving aan recepten voor de toekomst. De conclusies liggen voor de hand: clubs en liga’s moeten werk maken van integriteit, een gezond economisch model en een evenwichtige competitie. Sportieve, economische, ecologische en sociaal-maatschappelijke doelstellingen moeten daarbij in evenwicht gebracht worden. Verantwoording en transparantie zijn noodzakelijk voor goed bestuur. Maatschappelijk verantwoord ondernemen met social return voor de samenleving zorgt voor een breed maatschappelijk draagvlak, wat opnieuw zorgt voor meer economische draagkracht.
Onafhankelijke regulator
Twee concrete zaken komen in beide denkoefeningen uitgebreid aan bod. Telkens wordt gepleit voor een onafhankelijke regulator, een waakhond, die – los van de clubbelangen – moet zorgen voor een meer eerlijke en integere competitie, inclusief het screenen van aandeelhouders en sponsors op vlak van mensenrechten en financiële fraude. Beide oefeningen geven verder ook een belangrijke rol aan de voetbalsupporters. Een betere dialoog met de fans moet de kloof tussen clubs en hun traditionele achterban dichten en leiden tot structurele participatie door overleg en samenwerking.
Telkens krijgt ook de overheid een belangrijke rol toegespeeld. In Duitsland wordt voorgesteld dat enkele hervormingen door de politieke wereld Europees worden afgedwongen: een loonplafond voor profvoetballers, echte financial fairplay, een strengere reglementering voor en controle van spelersmakelaars, een clearing house voor voetbaltransfers en internationale betalingen, meer solidariteit bij de verdeling van de UEFA-gelden. In het Verenigd Koninkrijk trekt het parlement zelf het initiatief naar zich toe met tal van voorstellen: meer controle op clubeigenaars en managers, een grotere solidariteit tussen de top en de basis van de voetbalpiramide, supportersparticipatie en meer aandacht voor het mentale welbevinden van de voetbalspelers kunnen door de overheid zelf afgedwongen worden.
Belgische Task Force Voetbal
In ons land hebben voetbalwereld en overheid geen gemeenschappelijk belang gevonden en dus ook geen gezamenlijke denkoefeningen opgezet. Het bleef bij de onderhandelingen over enkele financiële kortetermijnbelangen. De vraag is nu: komen er bij het fiscale debat in de lente dan toch nog concrete toekomstgerichte beleidsdoelstellingen op tafel? Het fiscale voordeel – wat het ook is – kan en moet eindelijk als een hefboom gebruikt worden door te specifiëren en te controleren hoe dat geld moet gebruikt worden. Dit is de laatste kans om de fiscale hervorming te benutten om clubs aan te zetten ook te investeren in relevante social return voor de samenleving, zoals het organiseren van sociaal-sportief werk, open-stadion-initiatieven, damesvoetbal, lokale voetbalinfrastructuur en supporterswerking.
Maar de noodzakelijke hervormingen mogen zich niet tot het fiscale beleid beperken. Net als in het Verenigd Koninkrijk en in Duitsland is er meer dan ooit nood aan een breed debat over de toekomst van ons voetbal. Ook bij ons is er een Task Force Voetbal of een Review nodig: een overleg van alle stakeholders – liga, bond, regionale vleugels, clubs, supporters, overheden en media – die samen de tijd nemen om de toekomst van onze sport uit te tekenen. Een toekomst gebouwd op regulering, solidariteit en social return.
Laat dat in 2022 het statement zijn van iedereen die de voetbalsport nog wel belangrijk vindt.
Wim Beelaert
Algemeen coördinator KAA Gent Foundation
Bestuurder European Football for Development Network
deze tekst verscheen ook op apache.be
