Wandelingen door het wereldvoetbal(2): de sociaaldemocratische wortels van Borussia Dortmund – RW

Op dinsdag 18 september 2018 ontvangt Club Brugge Borussia Dortmund in de eerste match van de Champions Leaguekwalificatiezone. Dortmund heeft een kleurrijke geschiedenis van ambiance en verzet. Ik keer in deze ‘wandeling’ terug naar de wortels van Borussia.

 Rond 1900 was Dortmund het middelpunt van de mijnbouw en de staalindustrie en vormde het centrum van de immigratie. Naar de stad zakten voornamelijk mensen uit het Oosten van Duitsland (Oost-Pruisen, 450.000) en uit Polen (500.000) af. In ruim 50 jaar explodeerde de bevolking van de stad van 11.000 inwoners naar meer dan 200.000.

De wieg van Borussia Dortmund stond in het noorden van de regio (1909). Letterlijk in das Hoechst-Viertel, of het kwartier van de Eisen-und Stahlwerke Hoechst. Het centrale punt lag op de Borsigplatz waar het eerste stadionnetje werd opgetrokken. Deze buurt was bevolkt met mensen die in de fabriek werkten. Ze warmden zich op aan Borussia. De club, die ontstond uit families van migranten, behoorde hen toe. Ze kwamen niet alleen uit het Oosten, vanuit Pruisen en Polen, maar ook uit het Zuiden, vanuit Italië. Onder hen bevonden zich veel joden, op de vlucht voor vervolgingen in Centraal-Europa. Ze zakten af naar het Ruhrgebied, op zoek naar werk en een beter leven in de staalindustrie en de mijnbouw. Italiaanse immigranten injecteerden Dortmund met hun comedia dell’arte, de kunst van het leuke leven. De Poolse vluchtelingenstromen, als gevolg van het neerslaan van democratische opstanden in het midden van de negentiende eeuw, brachten de melancholische romantiek mee.

Het Zwarte Land in de Ruhr kleurde rood. Dortmund, dé Duitse stad van de Industriële Revolutie, koesterde het socialisme.

 Borussia Dortmund kreeg steun van de kerk van de Heilige Drievuldigheid, Die hielp de vreemdelingen met hun integratie via theater, muziek en sport. Het voetbal gaf hen een klankbord want ‘op het veld was iedereen gelijk’. Het voetbal was voor de migranten het ideale middel tot vooruitgang en droeg er toe bij dat het kunstmatige onderscheid tussen de lokale bevolking en de nieuwe burgers langzaam verdween.

Borussia is Latijn en verwijst naar Pruisen, de streek in het Oosten van Duitsland waar de meeste migranten van het Hoechst-Viertel vandaan kwamen.

De St.-Dreifaltigkeitskirche bevindt zich in de onmiddellijke omgeving van het Hoechsviertel. In 1920 bedroeg het inwonersaantal rond de 20.000, waarvan meer dan een vierde uit Polen afkomstig. Bijna twee derde van de bevolking hing het katholieke geloof aan en stemde ‘links’. Met de sport trachtte men het epidemische proletarische drankprobleem aan te pakken.

Aanvankelijk stond de katholieke jeugdorganisatie enkel de sporten turnen en atletiek toe. De pater die de leiding had, oordeelde dat het ruwe voetbalspel op zondag niet in overeenstemming te brengen was met de godsdienstige plichtplegingen. Voetbalverhoogde ook het zelfbewustzijn van de jeugd, maakte deel uit van een spontane en ‘wilde’ protestbeweging – vergelijkbaar met de rock’n roll in de jaren vijftig – en dat was een doorn in het oog van het kerkelijk gezag.

Hoewel Borussia dus uit protest ontstond tegen het puriteinse katholicisme vond er wel een kruisbestuiving plaats tussen het sociale christendom van de plaatselijke kerkgemeenschap en van de ontluikende sociaal-democratische SPD. Prominente spelers van het eerste elftal pronkten vaak met hun socialistische overtuiging. Het brak sommigen zeer zuur op. Heinrich Czerkus, de aanvoerder van het elftal en lid van de Duitse weerstand tegen het regime, zou in 1945 samen met 267 andere gevangenen door de Gestapo in het park naast het Rote Erde Stadion worden vermoord. Het bestuur van Borussia verkoos de naam Rote Erde, rode aarde, als verwijzing naar het ijzerbekken van de Ruhr. Hij sloeg onrechtstreeks ook op de politieke voorkeur van de inwoners van Dortmund. De SPD zwaait in de stad sinds 1920 vrijwel onafgebroken de scepter, het nazitijdperk 1933-’45 uitgezonderd. Zelfs dan is het uitkijken geblazen voor de partijbonzen van de NSDAP. Volgens het boek ‘Der Ruhm, der Traum und das Geld. Die Geschichte von Borrussia Dortmund’ noteert Joseph Goebbels in zijn dagboek: ‘Ein Fahrt ins Ruhrgebit ist mit Lebensgefahr verbunden.’ In vergelijking met de rest van Duitsland (33%) is het gemiddeld aantal NSDAP-kiezers in de buurt van Rote Erde aan de lage kant (17%). Volgens historicus Dietrich Schulze-Marmeling worden tussen 1942 en 1945 2400 Dortmundse joden vermoord. Uit een studie blijkt: ‘Die BVB-Anhänger waren alles andere als Nazi’s.’

En dat waren ze! Heinrich Czerkus krijgt elk jaar een herdenking die door duizenden fans wordt bijgewoond.