In de voorbije halve eeuw werden zestien Europese kampioenschappen georganiseerd. Het begon met Frankrijk 1960 en eindigde met Europa 2021.
Telkens stonden spelers op die het toernooi naar hun hand zetten, een onvergetelijke indruk nalieten of op beslissende momenten faalden. Ze gingen als helden of antihelden de geschiedenis in. Lees op De Witte Duivel een serie in zestien afleveringen:
Van Lev Yashin tot Marcus Rashford, helden en antihelden van het EK 1960-2021.
Aflevering 5: EK 1976 JOEGOSLAVIË
ANTONIN PANENKA – EEN PENALTY VAN ONDRAAGLIJKE PRAAGSE LICHTHEID
Finale: Tsjechoslowakije – West-Duitsland 2-2, Stadion Crvena Zvezda Belgrado (20 juni 1976)
Antonin Panenka (1948) keek twintig jaar later als volgt terug op zijn beroemdste baltoets in de EK-finale van 1976: ‘Ik wist dat als ik zou missen onze communistische regering zou denken dat het om een politiek gebaar ging. Dan zou ik eindigen in de uraniummijnen.’
Antonin Panenka. Tsjechoslowakije – West-Duitsland, 20 juni 1976,de gedenkwaardig avond in Belgrado. Eindstand 2-2. Voor het eerst werd het EK beslist van op de stip. Uli Hoeneß knalde keihard over. Dan slenterde Antonin Panenka achteloos naar de bal. Doelman Sepp Maier, op dat ogenblik de nummer één van de wereld, daagde hem uit. Het zou hem worst wezen. Als hij die elfmeter benut, zal Tsjechoslowakije opfleuren. Voor het eerst sinds de Praagse Lente van 1968, die in bloed en tranen was versmacht. Hij draaide aan zijn snor en slenterde nonchalant naar de stip. In gedachten was hij terug bij de heerlijke zomernachten van 1968. In Praagse parken proefde hij met zijn vrienden even van flower power en rock-‘n-roll. De oprukkende tanks van de Sovjet-Unie rolden de droom van Alexander Dubček aan flarden. Het geloof van de hervormingsgezinde partijleider in ‘een socialisme met een menselijk gelaat’ werd door het Kremlin gesmoord in het zicht van de vrijheid. Panenka weet het, want hij, de speler van de cultvereniging Bohemians Praag had het met eigen ogen gezien. Hij bedacht koortsachtig een list om Sepp Maier te verslaan Als het lukte, zou Praag weer even Zlata Praha zijn, de Gouden Stad. Een subtiele schijnbeweging stuurde Maier naar de hoek. Terwijl hij al op de grond lag, klom een sublieme boogbal, een fluwelen fantasie, recht door het midden tegen de touwen.
De ‘Penalty van Panenka’ was geboren en oogstte wereldwijd applaus. Het beroemde Wenceslausplein stroomde vol. Praag danste de polka en dronk veel pils. Ter ere van Panenka, wiens penalty het lot van een wereldgeneratie bezegelde. Ze beseften het nog niet, maar Panenka bespoedigde het interlandafscheid van Sepp Maier, Franz Beckenbauer en Gerd Müller. De zege op Nederland in de halve finale (3-1) trok ook een streep onder de Oranjehoogtepunten van Johan Cruijff en Wim van Hanegem.
Tsjechoslowakije had een politiek erg beladen parcours afgelegd. De glansrijke overwinningen op de Sovjet-Unie in de kwartfinale en West-Duitsland in de finale verzoende Praag – drempel van het Oosten, joodse thuishaven en mekka van de kunst – even met het verleden. Ze verzachtten het leed van de stalinistische processen in de jaren vijftig en zestig, en van de nazikampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Milan Kundera bracht in zijn bekroonde en verfilmde roman ‘De ondraaglijke lichtheid van het bestaan’ de typisch Praagse sfeer van ironie, erotiek en melancholie in beeld. Hij vertelde hoe ‘het communisme als een strenge vader de liefde en de humor verbood en de essentie van het leven ontnam.’ De ‘Penalty van Panenka’ was van een ondraaglijke lichtheid. Zat vol liefde voor de bal en spotte met alle opgelegde regels. Panenka pleegde een daad van dissidentie, waar Praag het patent op heeft. Een jaar na ‘Panenka’ stichtte schrijver Václav Havel de mensenrechtenbeweging Charta ’77, die de duisternis van de dictatuur belichtte.
Antonin Panenka vertegenwoordigde in zijn optreden de bekoorlijke Tsjechische voetbalschool. Die stijl kenmerkte zich door een uitstekende techniek, trage balcirculatie met onverwachte wendingen en een valse nonchalance. De Tsjechoslowaken leken te voetballen zoals ze leefden. Sloom en weemoedig, met zin voor het door verbeelding bedachte onverwachte. De communistische machtsgreep in 1948 verzuurde het balplezier. Met zijn penalty, die de hele Praagse sfeer uitademde, riep hij de aloude Tsjechoslowaakse voetbaltraditie weer tot leven: de fantasie, de ondraaglijke lichte fantasie. Antonin Panenka.
