‘Nadat spelers de bal op de strafschopstip hebben geplaatst, kunnen zij in feite op twee manieren teruglopen om de aanloop voor te bereiden. Ze kunnen achteruitlopen, terwijl ze hun gezicht in de richting van de keeper houden (ik noem dit de naderende blik). Of ze kunnen zich omdraaien en met hun rug naar de keeper toelopen (vermijdende blik). Deze laatste strategie geeft de strafschopnemer een pauze – van het kijken naar en het erbij betrekken van de keeper – en dit is volledig in overeenstemming met de ‘waarnemingsvermijding’-theorie.
We weten dat spelers, onder de omstandigheden van de grootste intensiteit in een strafschoppenserie, meer geneigd zijn tot vermijdingsgedrag dan in andere situaties. Er zijn ook enkele duidelijke nationale verschillen als het gaat om vermijdingsgedrag. Spelers uit traditioneel beschouwd sterke voetbalnaties met de meest competitieve nationale competities, vertoonden meer vermijdingsgedrag dan spelers uit andere landen. Engelse spelers ervoeren waarschijnlijk meer druk dan anderen. Druk die zijn oorsprong vond in zeer hoge (misschien onredelijk hoge) verwachtingen, de lange periode sinds hun laatste grote toernooiwinst (het WK van 1966) en de unieke meedogenloosheid van de Engelse media. Deze factoren veroorzaakten waarschijnlijk een sterkere stresservaring bij hen op hooggespannen momenten, met verhoogde angstgevoelens en andere verstorende en onaangename emoties. En misschien was dat de reden waarom ze de neiging hadden om zich om te draaien.
De cruciale vraag is dus waaróm spelers hun rug toekeren naar de keeper voordat ze hun trap nemen. Is het omkeren een doelbewust en gepland onderdeel van een gerepeteerde strategie om met de druk om te gaan? Of is het een meer spontane reactie om ongemak te verminderen? Ik zou bepleiten dat het eerste flexibel en slim kan zijn. Wanneer spelers strategisch en bewust wegkijken, nemen ze controle, voelen ze zich meer in controle en krijgen ze mogelijk zelfs meer controle.
En wat te zeggen over degenen wier visuele vermijding ongepland is, een spontane reactie? Deze spelers zijn misschien minder ervaren strafschopnemers, voelen zich mogelijk enigszins overweldigd door angst en voelen zich dus gedwongen om een moment van verlichting te zoeken. Wegkijken is voor deze spelers niet per se slecht, het is misschien alleen niet goed genoeg en terwijl ze proberen om zich beter te voelen, worden ze ook afgeleid van hun taak. Wanneer ze zich weer naar de keeper omdraaien, is de situatie nog steeds dezelfde, ze zijn er nog niet klaar mee en nu moeten ze met de angst die ze reactief hebben vermeden, de confrontatie aangaan.’
Bron: Geir Jordet, ‘Hoogspanning – Lessen uit de psychologie van de strafschop’, 2024, blz. 45 e.v.
Naderende blik? De strafschopnemer loopt achteruit, weg van de keeper, pas bij zijn aanloop gaat hij weer richting doelman. Ongelukkig gekozen uitdrukking. Is er niet een betere term te bedenken? Hij loopt als het ware met open vizier achteruit. ‘Open blik’? De vermijdende blik is beter gekozen als term. De speler draait zich om en loopt weg met zijn rug naar de keeper toe om zich daarna weer terug om te draaien voor zijn aanloop. Dat een strafschopnemer met zijn rug naar de doelman toe loopt – bij zijn aanloop – heb ik nog nooit gezien (de vertaalde tekst lijkt dat te suggereren…). Dat kán wel. Maar hij zal dan toch eerst weg moeten lopen na te zijn omgedraaid, want anders loopt hij voorbij de penaltystip!
Waarnemings- ofwel ervaringsvermijding is wegkijken om onszelf een trauma te besparen. We kunnen het niet aanzien. Als supporter durven we niet te kijken wanneer ons favoriete team een belangrijke strafschop neemt in een voetbalwedstrijd. Er zijn ook medespelers die dan wegkijken en zelfs coaches die met hun handen hun gezicht bedekken. Zo zijn er ook strafschopnemers die de keeper niet onder ogen durven te komen. Vooral bij een penaltyserie kan dat het geval zijn, wanneer ook de mindere schutters aan de beurt komen (na de eerste vijf van elke ploeg).
Voor de goede orde: de naderende c.q. vermijdende blik heeft niets te maken met de zogeheten ‘stille blik’, want daarbij gaat het om kijkgedrag onmiddellijk voor de strafschop wordt genomen.
Rob Siekmann
