Psychologische spelletjes gericht op de strafschopnemer zijn niets nieuws in het voetbal, maar de laatste tijd hebben ze zich in twee richtingen ontwikkeld. Enerzijds zijn ze nu intenser, onvoorspelbaarder en brutaler, anderzijds zijn ze subtieler, complexer en manipulatiever geworden.
Er zijn maar weinig keepers die bij een strafschop zoveel in de rondtre zwerven als Tim Krul. Bij verschillende penaty’s in de Premier League stond de strafschopnemer min of meer klaar om de trap te nemen maar Krul ontbrak. Hij bevond zich zelfs niet binnen het strafschopgebied. Hij wandelde ergens rond, soms aan de zijkant ervan, af en toe zelfs achter de rug van de strafschopnemer.
Wat Krul deed valt te rekenen tot de eerste categorie: brutaliteit. Jordet memoreert ook de keeperswissel tijdens het WK 2014 toen Krul zowel fysiek ak verbaal domineerde. Hij was in de laatste minuut van de verlenging tegen Costa Rica speciaal in het veld gebracht door Louis van Gaal. Hij liep bij de penaltyserie de strafschopnemers van de tegenpartij tegemoet tot bij de stip, gaf ze allemaal een flinke preek en rende vervolgens rond in het strafschopgebied. Op een gegeven moment was Krul te zien terwijl hij heen en weer opwarmingsrondjes liep voor de neus van de strafschopnemer. Geïntensiveerde brutaliteit.
Er is een veel subtielere manier om strafschopnemers te ontwrichten die mogelijk bijzonder gunstig is voor de stillere, vredelievende soort keeper die liever geen gedoe en aandacht naar zich toe trekt.
Een voorbeeld van subtiele manipulatie. Tijdens de Champions League-finale van 2008 tussen Chelsea en Manchester United bediende Edwin van der Sar zich van tijdrekken tijdens de penaltyserie. Hij had zijn handdoek ergens bij de hoekvlag gelegd, moest die gaan halen en liep gelijk op met de strafschopnemer van Chelsea, die uit de middencirkel kwam, naar het strafschopgebied. Bij de volgende tegenstanders veegde Van der Sar weer zijn hoofd af met de handdoek (die hij niet vlak bij zich had gelegd) en vroeg de scheidsrechter om de plaatsing van de bal op de stip te controleren. Van der Sar had indirecte controle. Een keeper die vertraagt neemt het initiatief, verstoort de routine van de strafschopnemer en dwingt zijn tegenstander tot overpeinzing en nadenken. De keeper werkt de strafschopnemer op de zenuwen. Strafschopnemers worden tot wachten gedwongen, buiten hun controle om. Krul was extroveet bezig, Van der Sar introvert.
Strafschopnemers kunnen zich specifiek beschermen tegen onvoorspelbare keepers en andere tegenstanders door: 1) hun opkomst in het strafschopgebied uit te stellen totdat de scheidsrechter de controle heeft; 2) het plaatsen van de bal op de stip uit te stellen; 3) strategische ontkenning (wegkijken); 4) de bal te herpositioneren en dus opnieuw te beginnen; en 5) variatie (ervoor zorgen dat je routine enige mate van onvoorspelbaarheid heeft om je minder kwersbaar te maken voor keepers die je in de loop van de tijd analyseren).
De strafschopnemer moet zich niet laten afleiden, maar zich uitsluitend concentreren op zijn taak. Hij moet rustig blijven en zich vooral NIET laten intimideren.
Bron: Geir Jordet, ‘Hoogspanning – Lessen uit de psychologie van de strafschop’, 2024, blz. 142 e.v.
Voor de duidelijkheid: bij strafschoppenseries zijn collectieve afleidings-, verstorings- en manipulatiegedragingen niet mogelijk. Anders dan bij ‘gewone’ strafschoppen in de reguliere speeltijd van een wedstrijd (plus eventuele verlenging) wanneer het spel is onderbroken en een of meer teamgenoten van de keeper problemen rond de strafschopstip kunnen creëren om de strafschopnemer van zijn stuk te brengen. Daartegen kunnen medespelers van de strafschopnemer op hun beurt ook weer in het geweer komen om hem te beschermen. Een duidelijk voorbeeld is het onklaar maken van de penaltystip enerzijds en het preventief afschermen ervan anderzijds. Een ander geval: de keeper heeft de bal te pakkrn en een door hem bepaalde baloverdracht aan de strafschopnemer is wat de tegenpartij nu juist wil voorkomen. Bij reguliere strafschoppen moeten alle spelers behalve strafschopnemer en doelman zich buiten het penaltygebied bevinden op het moment dat de bal getrapt wordt. Bij een penaltyserie moeten alle spelers behalve beide keepers en de respectievelijke strafschopnemer ver weg, in de middencirkel, blijven. De penaltyserie wordt pas gestart wanneer dat het geval is. Dus is er geen mogelijkheid tot interventie vooraf rond de stip.
Rob Siekmann
