In memoriam Carlos Alberto (17 juli 1944 – 25 oktober 2016) – RW

Aanvoerder van Beautiful Team Brazil 1970, aristocraat van de achterhoede

 In tijden van heroplevend racisme in zowel Europa als de Verenigde Staten is het goed om even stil te staan bij de betekenis van Brasil 1970. Het werd uitgeroepen tot ‘Beautiful Team’ en beste elftal van de twintigste eeuw. Tegelijk openbaarde het zichzelf, amper twee jaar na de moord op Martin Luther King, als hét symbool van hoop voor de  wereldgemeenschap. Mede onder invloed van de televisie werd Brasil 1970 het eerste veelkleurige voetbalelftal dat met zijn futebol arte mondiale passie en sympathie opriep. Van dat Beautiful Team was Carlos Alberto de aanvoerder en geestelijke leider. Soms heeft een mens al eens geluk in het leven. Naar aanleiding van ons boek ‘Brasil 14’ (in mede-auteurschap met François Colin) smaakte ik het genoegen om in 2013 met Gerson te spreken: a-once-in-a-lifetime-moment. De denker en strateeg van Brasil 1970, over wie men zei: ‘Zonder Gerson, geen Pelé’. Hij omschreef Carlos Alberto als ‘aristocraat van de achterhoede’.

Bij de dood van Carlos Alberto Torres, één van de sierlijkste verdedigers uit de geschiedenis, herdenken we hem met dit portret.

Doelpunt van de eeuw

Mexico-stad, het Azteken-stadion, 21 juni 1970, de wereldbekerfinale tussen Brazilië en Italië. Op het scorebord flikkert 3-1. Vier minuten voor tijd gooit keeper Felix de bal uit naar Carlos Alberto die breed legt op Piazza. De volgende stations heten Brito, Everaldo, Clodoaldo, Gerson, Rivellino, Tostao, Jairzinho en Pelé. De Squadra Azzura kijkt en lijdt. Pelé legt na de treiterende tienpassensamba de bal blindelings klaar voor de instormende Carlos Alberto die overlangs rechts binnen knalt. Een elftal vol zwarte, bruine en blanke kleurschakeringen danst in het gouden shirt van de Goddelijke Kanaries. Een goal van bovenaardse schoonheid.

Carlos Alberto maakte het Doelpunt van de Eeuw. Iedereen die het heeft gezien, staat het nog op het netvlies gebrand, terwijl het al ruim 46 jaar geleden werd geboren.

De donkere Carlos Alberto (1944-2016) leerde zijn eerste voetbalkunstjes op de witte stranden van Rio de Janeiro.

Zwarte speler bij blanke eliteclub

De scouts van Fluminense raakten snel verblind door het natuurtalent. Een contradictie, want Fluminense hield van oudsher niet van zwarte spelers, die zich per definitie thuis voelden bij aartsrivaal en volksclub Flamengo.

Fluminense is de Braziliaanse voetbalvaandeldrager en zag het licht onder impuls van de deftige auteur Coelho Netto. Fluminense flirtte altijd met de aristocratie en de artistieke avant garde en de spelers verschenen tot in 1930 bij openbare gelegenheden in smoking.

Carlos Alberto aardde niet in het blanke bolwerk en weerstond in 1964 niet aan de lokroep van Santos. Het team van Pelé, op dat ogenblik het beste clubelftal ter wereld, beviel hem beter. In 1965 en 1968 liep Carlos Alberto de nationale ereronde met Santos. Na een inferieur intermezzo bij Botafogo keerde hij terug naar Fluminense.

De relatie sputterde opnieuw. Carlos Alberto brak definitief met de conservatieve club uit Rio de Janeiro en verhuisde voor veel geld naar de Verenigde Staten. Aan de zijde van Pelé liet hij de Amerikanen even proeven van futebol arte.

Kunst van het vooruit-verdedigen

Carlos Alberto, op papier rechtsback, bekwaamde zich in het snel en gevarieerd uitverdedigen vanuit het centrum van de defensie. Hij was ook het flankspel meester en infiltreerde en legde lichtvoetige linkerspitsen lam.

Carlos Alberto verfijnde de offensieve defensiekunst. Het vooruit-verdedigen werd nadien nooit beter geopenbaard.

Met zijn anticipatievermogen en inzicht oriënteerde hij zijn defensie voortdurend voorwaarts. Vanwege zijn leiderschapskwaliteiten en verbale vaardigheden verkozen de coaches hem tot aanvoerder en belandde hij in de jaren negentig zelfs in het Braziliaanse parlement.

Hij speelde 66 interlands en was auteur van negen doelpunten. Na het WK van Mexico ’70 ging het bergaf. Hij raakte zwaar geblesseerd en toen Pelé in 1971 afscheid nam van het interlandvoetbal, stortte het Dream Team in elkaar.

Liberaal leiderschap tegen de dictatuur

De relatie tussen voetbal en politiek is altijd zeer intens geweest in Brazilië. Na de zoveelste militaire coup in 1964 werd voetbal een vast onderdeel van de wijze waarop het regime zich wilde vereenzelvigen met het volk. Zeer tegen de zin van de internationals. De wereldbeker van 1970 werd ongemeen fel uitgebuit. De president liet de spelers onmiddellijk na de finale overvliegen naar zijn residentie en hield een speech tot de natie, waarin hij het voetbalsucces presenteerde als vrucht van de militaire tirannie.

De voetbalsong Voorwaarts Brazilië werd een nationale hymne. De dictatoriale draaikonten lieten foto’s verspreiden van de generaals met het nationale team. Carlos Alberto, die zich later zou waarmaken als liberaal politicus, verstopte zijn afkeer voor het leger niet: ‘In Brazilië leden de mensen onder de dictatuur, eens we op het WK waren in Mexico, voelden we ons bevrijd.’ Uit onvrede met de onverminderde militaire greep op het Braziliaanse elftal weigerde hij in 1974 af te reizen naar het WK in Duitsland.

Geef de fantasie alle vrijheid

Coach Joao Saldanha boetseerde aanvankelijk een briljant team. Hij won de zes kwalificatieduels voor Mexico met een doelsaldo van 23-2, maar zaaide steeds meer twijfels over de paraatheid van de in zijn ogen te oude Pelé en stak uiteindelijk de spelers te fel in een keurslijf. Mario Zagallo nam twee maanden voor het WK de fakkel over. Carlos Alberto stond op en voerde meteen het debat met de nieuwe coach. Onder het motto: bevrijd ons van het systeem en geef de fantasie alle vrijheid.

Samen met Pelé en Gerson stippelde hij net voor het toernooi de nieuwe tactiek uit en bracht zowel Tostao, Rivellino als Clodoaldo definitief in het elftal.

Carlos Alberto buitte zijn charisma en autoriteit volledig uit om het sterrenensemble leiding te geven. Zo kon Zagallo oogstten wat Saldanha had gezaaid: het Braziliaanse Beautiful Team. Terecht uitgeroepen tot beste elftal aller tijden. Aangevoerd door Carlos Alberto, de aristocraat van de achterhoede. Die Carlos Alberto is vandaag niet meer.

Raf Willems