Van 20 juli tot 20 augustus loopt FIFA Women World Cup 2023 in Nieuw-Zeeland en Australië. Stilaan krijgt het vrouwenvoetbal het respect dat het verdient. Dat heeft een eeuw geduurd. Dik honderd jaar geleden trok de eerste vedette van het vrouwenvoetbal, de rebelse Lilly Parr, in Groot-Brittannië tienduizenden fans naar de stadions. De vrouwelijke variant van het voetbal stak op dat ogenblik de mannelijke inzake populariteit naar de kroon. Tot woede van de Engelse conservatieve bondsbonzen. Ze schrapten gedurende een halve eeuw het vrouwenvoetbal uit hun programmatie. Tijdens UEFA Women’s Euro 2022 in Engeland werden alle kijkcijfers- en toeschouwersrecords gebroken. Deze maand volgen miljoenen mensen de prestaties van onder meer Megan Rapinoe, de Lilly Parr van deze tijd.
Naar aanleiding van FIFA Women World Cup 2023 brengen we ‘een kleine geschiedenis van het vrouwenvoetbal’ in tien afleveringen. En vijftien portretten van de beste speelsters aller tijden: ‘Van Mia Hamm in 1996 tot Alexia Putellas in 2023’. Afgewisseld met enkele opiniestukken. Onder de noemer ‘Heldinnen van het voetbal’, kortom.
Marta Vieira da Silva: wrang afscheid voor de beste aller tijden
Brazilië ging tegen alle verwachtingen in na de eerste ronde van de Women’s World Cup 2023 uit het toernooi. Marta kreeg één basisplaats en twee invalbeurten, maar scoorde niet. Ze eindigde op 175 interlands en 115 doelpunten voor de Seleçao.
‘Je bent abnormaal Marta. Meisjes horen niet te voetballen.’
Deze en veel ergere verwensingen kreeg de kleine Braziliaanse meid Marta Vieira da Silva te verduren van jongens, buren en zelfs jeugdopleiders.
Daarom schreef ze in 2018, bij haar zesde kroning tot ‘beste voetbalster ter wereld’ een ‘Brief aan mijn jongere zelf’, om meisjes zoals zij een hart onder de riem te steken.
‘Brief aan mijn jongere zelf: liefste veertienjarige Marta, stap op die bus…’
‘Stap op de bus, liefste veertienjarige Marta. Ik weet hoe je je voelt. Wees niet bang, wees niet nerveus. Pieker niet over wat iedereen je zei: dat je het niet moest doen. Integendeel, stap gewoon op de bus. Je zal het immers niet geloven, maar over drie dagen sta jij in Rio de Janeiro.
Deze bus zal je van je familie scheiden en van de 11.000 inwoners van je geboortedorp Dois Riachos. Deze bus zal je over lelijke, slechte wegen langs groene weiden en door berglandschappen naar de stad leiden.
Deze bus zal je naar je droom brengen, je droom om een professionele voetballer te worden. En naar zoveel meer. Deze bus brengt je naar Europese kampioenschappen, wereldbekers, Olympische Spelen en uitverkiezingen tot World Player of the Year. Ze brengt je naar stadions waar je voor tienduizenden mensen zult spelen.
Ze zal de voetbalsport beschikbaar maken voor meisjes zoals jij, op een wijze die je niet eerder hebt gekend.
Ik weet, liefste veertienjarige Marta, dat je dit vooruitzicht nu niet kunt inschatten. Het lijkt op een hele moeilijke beslissing om op deze bus te stappen. Want je tast immers in het duister over wat er zal gebeuren eens je in Rio bent. Maar vertrouw me: je hebt reeds veel doorstaan, je hebt hard gevochten om te geraken waar je nu staat. Je bent sterker dan je zelf. Besef dit, Marta. Stap op die bus.’
‘Vrouwelijke Pelé’, maar toch vooral…’Marta’!
De critici hadden in wezen gelijk: Marta is niet normaal, wel integendeel. Ondanks haar bescheidenheid is ze zeer bijzonder. In Brazilië doopte men haar tot ‘vrouwelijke Pelé’, naar de beste voetballer van de twintigste eeuw. Ze droeg toch vooral zichzelf uit: ‘Marta’. Hét wereldwijde icoon van het vrouwenvoetbal. Zonder twijfel de meest getalenteerde speelster van de 21 ste eeuw en vermoedelijk aller tijden.
Flair, uitzonderlijke balvaardigheid, dribbelkunst: Marta verenigt het beste van het Braziliaanse voetbal in zichzelf. Als aanvaller én middenvelder teert ze op een ongeziene veelzijdigheid. Ze kan alle posities aan, van de klassieke ‘nummer tien’, over ‘diepe spits’ tot ‘buitenspeelster’. Met het ‘snelle insnijden’ vanop de rechterkant om vervolgens onverwacht uit te halen met haar favoriete linkerbeen.
Vanuit haar negatieve jeugdervaringen leerde Marta een natuurlijk leiderschap uit te dragen op haar team.
Tegen alles schoppen wat op een bal leek als enige meisje tussen de jongens
In haar kindertijd had ze geleerd om letterlijk en figuurlijk tegen alles te schoppen wat op haar weg kwam én op een bal leek. Desnoods waren het blikjes of plastieken zakjes. Vanaf haar zevende gooide ze zich ongegeneerd in de strijd van het straatvoetbal, als enige meisje tussen de jongens. Ze liet zich door niemand stoppen. Ze gaf nooit op. Ondanks alle verwijten, kleinerende opmerkingen en andere dwaze obstakels die ze op haar pad kreeg. Zoals die van een coach van een concurrerende five-a-sideteam: ‘Als een meisje mag meedoen, dan trek ik mijn team terug.’ Want in het Brazilië van de jaren negentig werd nog steeds zeer neerbuigend gedaan over het vrouwenvoetbal.
‘Voetbal stemt niet overeen met de vrouwelijke natuur’…
Dat was het gevolg van een langdurig verbod. Nochtans ontstond in het begin van de twintigste eeuw een bloeiende vrouwenbeweging vanuit Rio de Janeiro. Tot ‘president-dictator’ Vargas in 1940 er een streep onder trok. Hij vaardigde een decreet uit met de vernietigende woorden: ‘Voetbal stemt niet overeen met de vrouwelijke natuur.’ En dus werd het verboden. De ban duurde liefst tot in 1979 en het versterkte alle stereotypes over het vrouwenvoetbal. Marta vernietigde vanaf het jaar 2000 die vooroordelen. Op haar veertiende vond ze zichzelf voldoende rijp voor het hoogste niveau.
Marta vernietigde de vooroordelen…
Toen besloot ze haar grote avontuur aan te vatten met haar legendarische busreis van drie dagen richting Rio. Ze tekende voor de traditievereniging Vasco da Gama. In de eerste twee seizoenen kwam ze tot zestien selecties. Ze viel meteen op door haar ‘dribbels-met-inzicht’. Ze zag veel sneller dan haar leeftijdsgenoten waar de ruimte lag. Vasco da Gama nam de meest dwaze beslissing uit de geschiedenis van de club en schroefde de investeringen in de vrouwenafdeling terug. Marta nam noodgedwongen afscheid en tekende bij het lager aangeschreven Santa Cruz Futebol Clube. Toch sprong ze zodanig in het oog dat ze op haar zestiende al een selectie verdiende voor de Braziliaanse U 19-ploeg op het WK 2002. Ze werd meteen de opvallendste verschijning van het toernooi: hattrick tegen Frankrijk (4-0), twee doelpunten tegen Australië (4-3) in de kwartfinale en de gelijkmaker tegen Canada (1-1) in de halve finale. Brazilië verloor na strafschoppen, maar de naam van Marta was gemaakt. In 2003 bracht ze op haar zeventiende haar land de zege in de Panamerican Games en tot in de kwartfinale van het WK in China. Zweden toonde zich sterker, maar topclub UMEA IK sloeg toe.
Van het snikhete Brazilië naar het ijskoude Zweden in een T-shirt en op sandalen
Marta waagde de sprong van het snikhete Brazilië naar het ijskoude Zweden. Ze arriveerde in een T-shirt en op sandalen, terwijl het vroor dat het kraakte. Ze wist amper waar Zweden lag, verwarde het met Zwitserland en belandde in een temperatuurverschil van veertig graden. Toch integreerde ze zich onmiddellijk. Ze leerde de taal en wérd de vedette van de stad van 107.000 inwoners in het hoge noorden. Ondanks haar individuele klasse stelde ze zich zeer collectief op. Dankzij haar dynamiek : 111 doelpunten in 103 wedstrijden, vier landskampioenschappen; één bekerzege en drie verloren finales; één UEFA League – de voorloper van de Champions League – en twee verloren finales. Met Marta groeide UMEA IK uit tot beste clubteam van Europa.
De beste van Brazilië, de beste van Europa, de beste van de wereld…
In 2007 werd Marta éénentwintig. Ze piekte tijdens de grote toernooien naar de graad van quasi volmaaktheid. Met liefst twaalf doelpunten in de Pan American Games – waaronder vijf tegen Canada – leidde ze Brazilië naar de eindzege. Na een dubbele knaller in de 5-0 finalewinst tegen de Verenigde Staten, dat een U 23-team had afgevaardigd.
In de confrontatie met het sterkste Amerikaanse elftal in de halve finale van de World Cup in China drie maanden later scoorde ze opnieuw twee keer. Deze keer bleef de teller steken op 4-0. Het werd de grootste prestatie van haar loopbaan: overstapjes op volle snelheid, ongrijpbare ‘Martaturn’ – tussen die van Cruijff en Zidane in – en doelpunten!
Falen in finales Wereldbeker en Olympische Spelen tegen doelvrouwen Angener en Solo
Met zeven goals en vijf assists won ze de ‘Golden Shoe’ en tegelijk ontving ze de ‘Golden Ball’ als beste speelster van de wereldbeker. En toch ‘faalde’ ze. In de finale versloeg Duitsland Brazilië met 2-0 nadat ze bij een 1-0 achterstand een strafschop op doelvrouw Angener schoot.
Een jaar later verloor ze opnieuw het duel met de meest uitmuntende doelvrouw van het toernooi in de finale. Deze keer van de Olympische Spelen in 2008, opnieuw in China. Hope Solo hield haar verschillende keren van een treffer en de Verenigde Staten wonnen op het spreekwoordelijke diefje met 1-0.
In 2003 en 2010 bezorgde Marta Brazilië wel de gouden medaille van de Sudamericano Feminino. Maar op de belangrijkste evenementen – World Cup en Olympiade – bleef ze dus met lege handen achter.
Met de allures van een filmster
Intussen nam haar carrière ‘Hollywood-achtige’ allures aan: zowel qua media-aandacht, transfersaga’s als weddeschalen. Van 2006 tot 2010 vertoefde ze op eenzame hoogte: vijf keer na elkaar de FIFA Women’s World Player of the Year. Drie keer bij het Zweedse Umea IK, één keer bij het Braziliaanse Santos (Copa Libertadores en Copa Brasil in 2009) en één keer bij het Amerikaanse FC Gold Pride (Women’s Professional Soccerkampioen in 2010). Een tweede Amerikaanse kampioenschap volgde bij Western New York Flash in 2011. Marta keerde dan terug naar haar tweede ‘thuisland’ Zweden waar ze nog titels won met Tyeresö FF (2012) en FC Rösengard (2014, 2015). De grootste aandacht was niet meer aan haar besteed. Ze deemsterde langzaam weg en koos in 2017 voor het eerder bescheiden Orlando Pride, waarmee ze de liefde voor haar levenspartner Toni Pressley beantwoordde . Prijzen won ze niet meer, maar ze bracht de club wel naar een onverhoopte tweede en derde plaats. Dat en de overwinning in de Sudamericano Feminino van 2018 leverde haar een zesde ‘Award’ van beste speelster ter wereld op. Het was tevens een eresaluut aan haar globale loopbaan. Met liefst 115 doelpunten voor haar geliefde Seleçao is ze all-time Braziliaanse topschutter. Hoe vaak zou ze nog hebben gedacht aan de verwensingen uit haar kindertijd? ‘Marta, je bent niet normaal…’
