Lily Parr: een rebelse, rokende verpleegkundige en de eerste vrouwelijke voetbalvedette van 1919 tot 1950
Van 20 juli tot 20 augustus loopt FIFA Women World Cup 2023 in Nieuw-Zeeland en Australië. Stilaan krijgt het vrouwenvoetbal het respect dat het verdient. Dat heeft een eeuw geduurd. Dik honderd jaar geleden trok de eerste vedette van het vrouwenvoetbal, de rebelse Lilly Parr, in Groot-Brittannië tienduizenden fans naar de stadions. De vrouwelijke variant van het voetbal stak op dat ogenblik de mannelijke inzake populariteit naar de kroon. Tot woede van de Engelse conservatieve bondsbonzen. Ze schrapten gedurende een halve eeuw het vrouwenvoetbal uit hun programmatie. Tijdens UEFA Women’s Euro 2022 in Engeland werden alle kijkcijfers- en toeschouwersrecords gebroken. Deze maand volgen miljoenen mensen de prestaties van onder meer Megan Rapinoe, de Lilly Parr van deze tijd.
Naar aanleiding van FIFA Women World Cup 2023 brengen we ‘een kleine geschiedenis van het vrouwenvoetbal’ in tien afleveringen. En vijftien portretten van de beste speelsters aller tijden: ‘Van Mia Hamm in 1996 tot Marta in 2023’. Afgewisseld met enkele opiniestukken. Onder noemer ‘Heldinnen van het voetbal’, kortom.
Op 26 december 1920 beleefde het Engelse vrouwenvoetbal haar hoogdag. Toen stroomden 53.000 supporters door de poorten van Goodison Park in Liverpool. Nog eens 14.000 raakten niet in het uitverkochte Evertonstadion. Ze kwamen voornamelijk voor Lilly Parr, de jonge sterspeelster van Dick, Kerr Ladies. Haar club versloeg de tegenpartij met 4-0, maar het resultaat was van geen tel. Er werd immers gespeeld ten voordele van ‘werklozen en gehandicapte oorlogsslachtoffers’. De charity bracht het voor die tijd immense bedrag van meer drieduizend Britse ponden op. In 1920 kreeg geen enkele mannenmatch meer volk over de vloer. Eén jaar later trok de chauvinistische voetbalbond een streep door het vrouwenvoetbal. De banvloek gold liefst een halve eeuw.
Lily Parr. Wie herinnert zich Lily Parr? Een rebelse, rokende en voetballende lesbienne die voor sommigen té populair was geworden. Zij was de eerste vedette van het vrouwenvoetbal, bij het einde van de Eerste Wereldoorlog, en zette een vrijmakende tendens in: voetballen voor de vrede én het plezier! Conservatieve bobo’s roken onraad en stuurden de voetballende suffragettes in 1921 terug naar af.
Rebelse, rokende voetbalster als kind van Ierse immigranten
Het sigarettenstompje hobbelt tussen haar lippen. Pruimen is het niet, inhaleren evenmin. Het wiebelt zomaar heen en weer in haar mond. Op het ritme van de oneindig terugkaatsende bal, die ze een feilloze one touch geeft in die ene fractie van een seconde dat hij de duisternis ruilt voor het vale licht van de gaslamp. Niemand ziet haar. Ze voetbalt in stilte. In de smog van de slums. Met als enige ruis de stuiterende bal. Net veertien is ze. Geen kind meer maar ook nog onvolwassen. De techniek van het roken beheerst ze nog niet, die van de bal des te meer.
Elke avond ontvlucht ze het piepkleine huisje, amper een kamer groot, waar ze met zes broers en zussen en haar ouders woont. In de bitterste armoede. Letterlijk tussen de varkens. Ierse migrantenkinderen ontkomen niet aan dit lot in het harde Victoriaanse Engeland. Geboren in 1905 in Lancashire, de streek rond Manchester. Veertien jaar op dat moment. De Eerste Wereldoorlog is net voorbij. Ze oefent met één doel voor ogen: de beste voetbalster van Groot-Brittannië worden. En ook figuurlijk tegen het onrecht en de wreedheid aanschoppen. Haar naam is Lily Parr. Ze bezit geen talent voor onderdanigheid. Interesse in de stereotype spelletjes voor meisjes heeft ze niet. In 1919 staat het duel van St. Helens Ladies – Lily’s eerste match– tegen Dick, Kerr Ladies op het programma. Ondanks het 6-1 verlies biedt Alfred Frankland, manager van de tegenpartij, haar een contract – tien shilling per match – aan en de mogelijkheid om Preston, de stad waar DKL thuis is, te verblijven. Eén jaar later ontdekte de lokale pers haar uitzonderlijk talent: ‘Er is in het hele land geen betere belofte dan zij. Snelheid en excellente balcontrole enerzijds, een lichamelijke lenigheid die haar in staat stelt de brutaalste tackles te ontwijken anderzijds. Lily Parr verleidt het publiek met haar swingende stijl.’
Football for Charity in No Man’s Land na Eerste Wereldoorlog
In No Man’s Land is niemand meer. Wie brengt het lijden in beeld van de duizenden jongens die, onder het juk van de oorlogswaanzin, naar andere landen reizen om er te sterven? Bij het einde van Wereldoorlog I, the Great War, wordt in het district Lancashire rond Manchester een nieuwe sport geboren in de modder van de industrieterreinen. Het vrouwenvoetbal toont een humaan en gezellig gezicht met zijn boodschap tegen armoede en oorlog.
Het idee van football for charity én de spitsvondigheid van de eerste rebelse vedette Lily Parr grijpen het publiek bij de keel. Er steekt snel storm op want niet iedereen houdt van haar: ‘Voetbal is geen sport voor vrouwen’ sodemieteren de bobo’s van de conservatieve Football Association. Lily neemt geen genoegen met de ondergeschikte rol. Ze is van niemand, slechts van zichzelf. Vrouwen nemen in de fabrieken – uit economische noodzaak gedwongen – de plaats over van de mannen aan het front.
Vrouwenvoetbal populairder dan mannelijke tegenhanger
De omwenteling slaat toe. Barbara Jacobs diept in haar studie ‘The Dick Kerr’s Ladies. The factory girls who took on the world’ uit hoe in 1920 voetballende vrouwen 53.000 toeschouwers naar hun wedstrijd lokken in het Evertonstadion Goodison Park in Liverpool. De club van Lily Parr noemt zich naar het bedrijf van WB Dick en John Kerr uit Preston dat populaire tramstellen vervaardigt, spoorwegen aanlegt en zich tijdens de Eerste Wereldoorlog omschakelt tot munitiefabriek. In de lunchpauzes trappen de vrouwen een balletje om de tijd te doden.
Op kerstdag 1917 spekken de DKL met een eerste benefietwedstrijd de kas voor gewonde soldaten. Vervolgens toeren ze door Groot-Brittannië en verzamelen overal fondsen. Over een periode van zeven maanden bezoekt het team in 1921 alle grote steden voor liefst 67 wedstrijden, die door ruim één miljoen mensen worden gevolgd en tienduizenden ponden verzilveren. Het voorbeeld werkt aanstekelijk. Meer dan 150 vrouwenelftallen schieten als paddenstoelen uit de grond en lokken meer volk dan de mannen.
Voetballend protest tegen de dwaasheid van de dood
In 1920 bezoekt het team per trein de oorlogsroute tussen de Somme en de IJzer. De alledaagse, onverteerbare pijn snijdt Lily Parr tot in het merg. Ze rebelleert tegen de dwaasheid van de dood. Elke stad opent zijn Disabled Soldier’s Hospital & Charity Fund. De fans verdringen zich om de technische perfectie en de natuurlijke nonchalance van Lily Parr. Ze treedt op in films en fotoreportages en ze doet de krantenverkoop stijgen. Barbara Jacobs: ‘The exceptional Lily Parr was the star, who made everything happen.’ Ze is lesbienne en verbergt het niet.
De opkomst van DKL valt samen met de strijd van de suffragettes voor vrouwenkiesrecht. Lancashire schommelt de wieg van de vrouwenemancipatie en vermengt zich met de muzikale, pacifistische strekking van de talrijke Ierse inwijkelingen, waar Lily’s ouders deel van uitmaken: tegen de oorlog en voor betere levensomstandigheden. Mannen tolereren de gelijkheid van de vrouw. Het dissidente district geniet vermaardheid om zijn matriarchaat en de invloed van vrouwen op het openbare leven. Vrouwenvoetbal zuigt als een magneet de liefhebber aan en dreigt de mannelijke variant inzake populariteit te overvleugelen. De opbrengsten van de wedstrijden belanden, na aftrek van een vergoeding voor de speelsters, integraal bij de zogenaamde ‘good causes’.
‘Vrouwen horen niet thuis op het voetbalveld!’
De autoriteiten bliksemen het vrouwenvoetbal neer als een politiek gevaarlijke sport. In Londen slijpen de conservatieve krachten de messen. Op 5 december 1921 velt de FA het zwaarste verdict: ‘Vrouwen horen niet thuis op het voetbalveld.’
De reden is voornamelijk psychologisch. Vrouwenvoetbal is een te spontane expressie van de vrije geest. En politiek, want de ‘charitygames’ veranderen van karakter. De vrouwenteams steunen ook de mijnwerkersstrijd en komen in het vaarwater van de jonge sociaaldemocratische Labour Party en de vakbonden.
Tussen 1918 en 1921 brengen de wedstrijden van Lily Parr ruim 120.000 pond op ten voordele van mensen met een handicap. Ze neemt, tot in 1951, meer dan 900 keer de vijandelijke doelverdedigster te grazen. Tot in de Verenigde Staten en Canada tijdens internationale tournees toe. Een Amerikaanse sportkrant portretteerde haar als ‘The most brilliant female player in the world.’
Bobby Walker ging nog een stap verder. De bekendste Schotse international van zijn tijd – goed voor 124 doelpunten in 328 wedstrijden voor zijn club Hearts of Midlothian – werd geroemd als de voetballer die gezegend was met de meest natuurlijke spelstijl. Uitgerekend hij noemde Lily Parr ‘the best natural timer of a football I have ever seen.’ Haar coach Alfred Frankland deed er nog een schepje bovenop: ‘Lily Parr is the best outside left playing in the world today.’
Altijd met een variatie op het thema van de virtuositeit. De onverwachte beweging heeft alle geheimen aan haar prijs gegeven: 968 doelpunten tussen 1919 en 1951 in meer dan zeshonderd wedstrijden. Vanaf het midden van de jaren twintig werkte ze als verpleegkundige in het Whittingham Hospital and Lunatic Asylum Preston – een psychiatrisch ziekenhuis met andere woorden – waarvoor ze verschillende benefietmatchen met zowel DKL als Preston Ladies had gespeeld. Daar leerde ze haar geliefde Mary kennen, een collega verpleegkundige met wie ze in Preston samenleefde tot aan haar dood. Als gevolg van het vele roken, ze bleef de sigaret trouw tot op haar sterfbed, overleed ze op 78-jarige leeftijd aan kanker.
Dankzij haar charisma trokken tussen de 5000 en de 50.000 fans naar de honderden ‘charitatieve en solidariteitsmatchen’. Die brachten meer dan zeven miljoen pond op – waarde honderd jaar later om en bij 33.600 miljoen pond – ten voordele van ‘good causes’. Ondanks het verbod van de dwaze, conservatieve voetbalbobo’s. Door de duisternis zag zij het licht. Dankzij de bal en de meedeinende sigaret. Lily Parr.
