Van 20 juli tot 20 augustus loopt FIFA Women World Cup 2023 in Nieuw-Zeeland en Australië. Stilaan krijgt het vrouwenvoetbal het respect dat het verdient. Dat heeft een eeuw geduurd. Dik honderd jaar geleden trok de eerste vedette van het vrouwenvoetbal, de rebelse Lilly Parr, in Groot-Brittannië tienduizenden fans naar de stadions. De vrouwelijke variant van het voetbal stak op dat ogenblik de mannelijke inzake populariteit naar de kroon. Tot woede van de Engelse conservatieve bondsbonzen. Ze schrapten gedurende een halve eeuw het vrouwenvoetbal uit hun programmatie. Tijdens UEFA Women’s Euro 2022 in Engeland werden alle kijkcijfers- en toeschouwersrecords gebroken. Deze maand volgen miljoenen mensen de prestaties van onder meer Megan Rapinoe, de Lilly Parr van deze tijd.
Naar aanleiding van FIFA Women World Cup 2023 brengen we ‘een kleine geschiedenis van het vrouwenvoetbal’ in tien afleveringen. En vijftien portretten van de beste speelsters aller tijden: ‘Van Mia Hamm in 1996 tot Alexia Putellas in 2023’. Afgewisseld met enkele opiniestukken. Onder de noemer ‘Heldinnen van het voetbal’, kortom.
Mia Hamm, de invloedrijkste en beste van de twintigste eeuw
Ze poseerde in december 2002 naast Ronaldo in de spots. De Braziliaan genoot, lachte voluit en kende de cameratrucs. Mia Hamm keek onwennig, met een mengeling van ernst en schuchterheid en een zuinig lachje. Over haar hing de schaduw van onverwerkt verdriet, de verinnerlijkte stem van haar aan botkanker overleden broer Garreth. Er sloop altijd een stukje dood door het wezen van Mia Hamm. Tegelijk was ze invloedrijkste én beste voetbalster uit de twintigste eeuw, na haar overwinningen met de USA in zowel Olympische Spelen 1996 als de World Cup 1999.
Op het niveau van Michael Jordan en Tiger Woods…ze gaf een nieuwe dimensie aan haar sport
Op haar vijftiende verdiende ze de eerste selecties voor het nationale elftal van de Verenigde Staten. Ze belichaamde de steile opgang van het ‘women soccer’. Ze werd wereldkampioen in 1991, als jongste speelster van het toernooi. Ze won Olympisch goud in Atlanta 1996. Voor tachtigduizend kijkers, een record in de geschiedenis van de vrouwensport. Dan volgde de stroomversnelling. Vooral buiten het voetbalveld. In 1997 bracht People Magazine haar onder in de befaamde en enigszins potsierlijke 50 Most Beautiful People. In hetzelfde jaar zet Soccer Business International haar zowaar op de veertiende stek van Most Influential People in Soccer. Even later prijkte ze ook in de 100 Best People in the World-rangschikking van Esquire Magazine. Hamm is everywhere! En het beste moest nog komen. Ze leidde haar team naar de wereldtitel in de Rose Bowl, 1999, voor veertig miljoen televisiekijkers in de VS en 90.000 fans op de tribunes. Volgens Phil Knight, de voorzitter van Nike, hoorde Hamm thuis in de rij van Michael Jordan en Tiger Woods: zij gaven een nieuwe dimensie aan hun sport. Het vrouwenvoetbal had in de Verenigde Staten meer mogelijkheden dan de mannelijke tegenhanger.
Rolmodel voor meer dan tien miljoen voetballende vrouwen in de jaren negentig
Mia Hamm was het rolmodel voor de bijna tien miljoen in clubverband voetballende vrouwen op het einde van de twintigste eeuw. Het aantal meisjes dat via de zogenaamde high school soccercompetities deelnam, stelde het aantal jongens in de schaduw. Soccer klom tijdens de actieve carrière van Mia Hamm vanuit het niets naar de nummer één der vrouwensporten.
De zogenaamde Title IX of the Educational Amendment of 1972 verschafte de emancipatie een wettelijk kader en kondigde de officiële gelijkheid tussen man en vrouw af. Meisjes konden hun studies combineren met topsport. De vrouwenvoetbalclubs aan de universiteiten rezen in de tweede helft van de jaren negentig de pan uit. Voor Mia Hamm gold Title IX als levenswijsheid. Ze putte er psychologische kracht uit van zodra de betekenis tot haar doordrong, tijdens haar studies politieke wetenschappen.
Geboren met een voetafwijking, voetballen met haar op adoptiebroer vanaf haar vijfde
Ze kwam ter wereld in Alabama, als één van de vier dochters van een luchtmachtkolonel en een balletdanseres. Artsen stelden bij haar geboorte een voetafwijking vast. Ze droeg vijftien maanden een gipsverband. Na haar genezing begon ze spontaan tegen een bal te trappen. Vader oefende met haar in het park.
Haar ouders hadden een warm karakter en adopteerden twee jongens, onder wie de uit Thailand afkomstige Garrett. Hij was de oudere broer naar wie Mia opkijkt. Hij leerde haar op haar vijfde voetballen en scherpte haar zelfvertrouwen aan. Op haar tiende speelde ze in een jongensteam van elfjarigen de eerste viool en bekwaamde ze zich in het baseball en American football. Bij verlies vloog ze op van woede. Ze haatte de nederlaag. Ze vond evenwicht en haar identiteit in het voetbal: ‘Football was my voice. It made me feel good about myself.’
In the name of the brother, de dood van Garreth
Garrett volgde haar vooruitgang op de voet en woonde Mia’s wedstrijden bij. Tijdens de Spelen van 1996 was hij een opvallende afwezige. De gevreesde ziekte had hem in de greep. Hij leed aan botkanker. Mia reageerde onmiddellijk en sluisde via een benefietactie 50.000 dollar door voor medische hulp. Het aftakelingsproces zette zich door. Garrett bezweek in 1997 aan de gevolgen van een infectie. Hij werd amper 28 jaar. Van dan af sloeg de stemming bij Mia Hamm voorgoed om. Ze duldde de dood van haar broer niet. Ze voelde zich schuldig. De vraag kwelde haar: waarom werd zij een beroemdheid en moest hij heengaan? ‘She was so close to him and profoundly affected by his death.’
Merkwaardigerwijs borrelde tegelijk nieuwe inspiratie op. Garrett vertegenwoordigde haar idee van sport: nooit opgeven. Hoe vaak flitsten de vele gemeenschappelijke ochtendtrainingen tijdens de lange zomer van haar tienertijd door haar geheugen?
Soccer’s leading lady en toch bijzonder bedeesd…
Garrett bleef haar geest domineren. Ze groeide door tot soccers’ leading lady, de Pelé van het vrouwenvoetbal, maar haar persoonlijkheid bleef diffuus: beschroomd, verlegen, afstandelijk. Ze was onzeker en trok haar beslissingen steeds opnieuw in twijfel. Als de actie mislukte, tuchtigde ze zichzelf of barstte ze in tranen uit. Vanwaar die zelfkastijding en innerlijke strijd? Ze schuwde de sensatiepers en meed de spotlights: ‘Some people love the attention. I can’t be I can’t be the person everyone likes. If I try, I drive myself crazy.’
Ze opereerde behoedzaam in de schaduw maar ontdooide toch tijdens zeldzame indringende interviews of organiseerde uit het niets benefietwandelingen voor daklozen. Voetballende meisjes moedigde ze spontaan aan. Ze kiende haar marketing prikkelend uit. Via onder meer de alle platitudes counterende commercial met ‘Michael Jordan versus Mia Hamm’. Ze toonde zich niet alleen de sportieve evenknie van Jordan maar nam hem, met een judogreep, symbolisch te grazen.
Artistieke spelstel en toch zeer explosief
Haar spelstijl vloekte met haar terughoudende temperament. Ze voetbalde nerveus, vurig en vol inzet en tegelijk technisch zeer vaardig, nagenoeg perfect: de artistieke dribbel, de korte balwisseling, lichtvoetige elegantie en toch sterk in de duels en explosief doelgericht.
Met een lenige versnelling en accuraat overstapje. Ze scoorde 158 interlanddoelpunten, op dat ogenblik een wereldrecord, en was desondanks de koningin van de assist: 276 voor het nationale team van de Verenigde Staten.
In het veld ruilde ze haar gereserveerdheid voor emotie.
Het goud op de Spelen van Atlanta 1996 opende een nieuw perspectief: de wereldbeker van 1999 in eigen land. Haar afkeer voor celebrity ten spijt, kegelde Mia Hamm tijdens het toernooi alle populariteitspolls omver. De Verenigde Staten sudderden op het ritme van de gendergelijkheid.
Mia Hamm was hét gezicht van het winnende elftal – na strafschoppen tegen China – en het rolmodel voor opgroeiende meisjes, geschminkt met Title IX en in shirts met haar nummer 9.
The Girls of Summer 1999: wereldbekerzege USA bracht vrouwen zelfvertrouwen
Soccer was the great social and athletic equalizer. Meisjes spelen voetbal vanaf hun tijd in de kindertuin. Mét jongens. De perceptie bestaat dat vrouwen beter zijn dan mannen; Hamm zorgde voor het keerpunt in de waarneming. Jongens kijken intussen op naar vrouwelijke atleten en dragen trots hun shirts.
Volgens sportsociologe Martha Burton Nelson doorbrak het voetbal de stereotypen: ‘Jongens zien dat vrouwen talent hebben. Het zal hun relaties met hen veranderen. Vrouwelijke voetballers vormen de voorhoede van de feministische beweging. Ze demonstreren kracht, moed en vrijheid. Soccer is changing opinions of women.’
De Amerikaanse wereldkampioenen – voor 90.000 fans in de Rose Bowl – verwierven de naam The Girls of Summer. In die zomer van 1999 voltrok zich een gestage verandering van de zeden. De erotische uitbarsting van Brandi Chastain na de beslissende strafschop – ze trok haar shirt uit en viel knielend neer – prikkelde de mondiale opinie en zette het telegenieke momentum van het vrouwenvoetbal neer. De spirituele invloed ging veel verder. De mannensport bij uitstek kon even mooi en krachtig worden uitgevoerd door vrouwen. De draagwijdte reikte tot in Iran, waar de oppositiebeweging van vrouwen die wilden voetballen nieuwe iconen kreeg en die zich op die wijze verzette tegen de islamistische dictatuur van de ayatollahs. In de Verenigde Staten blokten The Girls of Summer – met de steun van president Clinton – de tegenwerpingen van conservatieve brekebenen af: ‘Soccer has protected Title IX for another generation.’
Jere Longman, sportjournalist van The New York Times, schetst in zijn boek The US Women’s Soccer Team and how it changed the world de apotheose die de Amerikaanse vrouwensport bereikte na een eeuw van verboden deelname, onderwaardering en tegenwerking. Hoewel ze voortdurend naar het team verwees, was Mia Hamm hét boegbeeld. Haar evangelisten zijn de Soccer Moms. Deze ‘Voetbalmoeders’ vormden in de jaren negentig één van de machtigste Amerikaanse belangengroepen uit de blanke middenklasse. Ze reden met hun dochters naar het voetbal, kantten zich en passant tegen wapenbezit en zinloos geweld en propageerden vrouwenrechten en ontspannende opvoeding. Ze waren de dynamiek achter het meisjesvoetbal van vijf tot vijftien jaar. De Soccer Mom bracht Bill Clinton in 1996 de verkiezingsoverwinning. Ze stond voor aangenaam gezelschap, was liberaal van toon en stemde op de Democraten. De sleutel van deze levensbeschouwing was: ‘Soccer teachs our girls independence.’ Voetbal leert je dochters onafhankelijkheid. Het is snel en opwindend en je hebt inzicht nodig om het te begrijpen. Zo begrepen meisjes op jonge leeftijd dat ze zonder frustraties zichzelf mogen wezen. Ze keken op naar hun grote voorbeeld, dat de idolatrie afwees en tot de juiste proporties terugbracht: Mia Hamm.
The Mia Hamm Foundation: Soccer Clinics to Fight Cancer
Op de golven van de wereldbekertriomf van 1999 gaf ze eindelijk het idee vorm dat al twee jaar door haar hoofd spookte. Ze introduceerde The Mia Hamm Foundation. Voor Garrett, haar broer. Ze ondersteunde daarmee wetenschappelijk botonderzoek, initieerde Soccer Clinics to Fight Cancer en bedacht studie- en sportschema’s voor meisjes volgens het concept ‘Young Women in Sport’. De gedachtewereld van Title IX is prominent aanwezig in de filosofie van Mia Hamm. Ze benoemde haar stichting als de reflectie van haar bestaan: ‘Ik creëerde ze om de belangrijkste zaken uit mijn leven te ondersteunen.’ Op de Olympische Spelen van 2004 veroverde een jonge Amerikaanse generatie onder haar zelfbewuste leiding op haar beurt goud. Dan nam ze een resoluut besluit. Op haar tweeëndertigste haakte ze af en gaf de fakkel door. Ze koos voor een familieleven en wijdde zich verder volledig aan haar Foundation. Garrett is nooit weg bij Mia Hamm. In the name of the brother.
