GERSON EN DE GEKLEURDE VOETBALDANS VAN HET BRAZILIAANSE BEAUTIFUL TEAM OP DE WERELDBEKER VAN MEXICO 1970 (6) – RW

De gekleurde voetbaldans als antwoord op het racisme? Mexico 1970 was één groot Braziliaans carnavalbal. De Seleçao Canarinha joeg orgastische twinkelingen door het dansende publiek. Tsjecho-Slowaken (4-1), Engelsen (1-0), Roemenen (3-2), Peruanen (4-2), Uruguayanen (3-1) en Italianen (4-1) staarden verblind naar de geelgroene goudhaantjes. Het meest gracieuze elftal aller tijden koppelde techniek aan snelheid van uitvoering en stuurde voortdurend zes spelers de vuurlijn in: Gerson, Rivellino, Tostao, Jairzinho, Carlos Alberto en Pelé. Het was een aanslag op het geestdodende catenaccio van Europa, maar ook voor de universele fantasie een brug te ver.

Brazilië 1970 zou als ‘The Beautiful Team’ de geschiedenis ingaan en in 2000 worden uitgeroepen tot ‘Elftal van de Eeuw’. Twintig jaar later is het dat nog steeds: Felix-Carlos Alberto-Brito-Piazza-Everaldo-Clodoaldo-Gerson-Jairzino-Rivellino-Tostao-Pelé. Een heerlijke herinnering. De gekleurde voetbaldans als het antwoord op het racisme!

Brazilië – Uruguay 3-1, halve finale 17 juni 1970

Cubilla 19 (0-1), Clodoaldo 44 (1-1), Jairzinho 76 (2-1), Rivellino 89 (3-1)

Portret Gerson

Gerson de Oliveira Nunes. O Canhotina de Ouro, de gouden linkspoot.

Wereldwijd beroemd dankzij zijn voornaam: Gerson. Gewoon Gerson. Over hem beweert men: ‘Zonder Gerson, geen Pelé.’ De middenveldstrateeg van de Mexicaanse Mundial 1970 heeft zijn sporen in het collectieve geheugen verdiend. De denker van de ploeg met onder meer doelman Felix, verdedigers Carlos Alberto, Piazza, Brito en Everaldo; een middenveld met naast hem Clodoaldo en de voorhoede Rivellino, Tostao, Pelé, Jairzinho. The Beautiful Team. Bij hem stond altijd het pure spelplezier voorop. Hij vond de essentie van het Braziliaanse voetbal: kinderen zien spelen op een slecht veld. Omdat zo de echte passie voor het spel opsteeg.

Gerson is een figuur apart in het Braziliaanse voetbal. Hij stamt uit een middenklassefamilie en behaalde successen met de ‘grote drie’ van Rio de Janeiro. Hij stapte in 1959 van derdeklasser Cantor over naar Flamengo en nam er afscheid met de titel in 1963. Van 1964 tot 1969 trok hij de lijnen bij Botafogo. Hij zag er Garrincha vertrekken en Jairzinho doorbreken. Kampioen in 1967 en 1968. Dan stapte hij over naar FC Sao Paulo: Campeonate Paulista in 1970 en 1971. Hij sloot af bij Fluminense en vierde daar het Campeonate Carioca in 1973. Hij was goed voor 192 goals in 530 officiële duels en voor 28 in 96 interlands, een meer dan behoorlijk aantal voor een man op zijn positie.

Hij spiegelde zich als kleine jongen aan Zizinho, de spelmaker van het Braziliaanse wereldbekerelftal dat in 1950 in dramatische omstandigheden de eindstrijd van Uruguay verloor met 1-2. Hij zag in Zizinho het prototype van de complete middenvelder die hij later zelf wilde worden: dribbelen, passeren, tweevoetig op doel trappen en een meester in de offensieve spelontleding. Omdat hij bij Botafogo de opvolger werd van Didi, doopten de media hem aanvankelijk tot ‘nieuwe Didi’. Ondanks zijn respect voor Didi verzette hij zich tegen deze vergelijking. Hij verkoos zichzelf te blijven en wilde enkel ‘Gerson’ zijn. Hij benoemde Didi wel tot uitvinder van het ‘Futebol Arte’ en had zeker feeling met zijn wijze van voetballen. Hij bracht Didi samen met Pelé, Garrincha en Zizinho onder in zijn favoriete kwartet van het Braziliaanse voetbal. Hij zag rond hen een aureool van elegantie dat ontbreekt in het hedendaagse spel. In zijn tijd werd gevoetbald vanuit het hart. De wetten van de commercialisering legden het toen nog af tegen de echte ‘voetbalziel’.

De hele wereld bewierookte het elftal van 1970. Hij geloofde dat, mocht men de Wereldbeker om de twee jaar organiseren in plaats van om de vier, dit elftal van 1968 tot 1972 er drie op een rij had kunnen winnen. Niemand evenaarde destijds het niveau van Pelé, Rivellino, Tostao en Jairzinho. De tegenstanders offerden twee spelers op voor Pelé, waardoor hij de ruimte zag en kon invullen voor de drie andere aanvallers. Zo trad hij naar voor als creator van de vrijheid. De Seleçao torende boven de concurrentie uit als gevolg van een langdurige samenwerking en een conceptueel groeiproces sinds 1968. De spelers van de selectie waardeerden elkaar op het persoonlijke vlak. Hij zorgde als ervaren speler voor een harmonieuze verhouding in de groep en dat resulteerde in een uitmuntende collectieve ingesteldheid.

Gerson leidde het elftal, was de strateeg die een visie vertolkte. Hij zag het spel, maar bracht ook vanuit een buitengewone inzet een hoog arbeidsritme aan. Hij beschikte over natuurlijke leiderscapaciteiten en de spelers accepteerden van hem en aanvoerder Carlos Alberto de voortrekkersrol. Hij observeerde met Pelé het gedrag van de jongeren, maar tegelijk namen zij hun opmerkingen ernstig. Deze inspraakgerichte kijk op de dingen lag ook aan de basis van het succesverhaal. Het onderlinge overleg, de dialoog en het begrip tussen de generaties bepaalde de sterkte van ‘Brazilië 1970’. Daar was hij naast het veld de gangmaker van. Hij koos voor een sterke relatie met Pelé, op dat ogenblik de onbetwiste nummer één van de wereld. Zij droegen hun wijsheid over op de groep en onder hun invloed namen ook de jonge spelers gretig deel aan het debat over de spelstijl. Omdat Pelé goed begreep dat hij niet alleen in het veld stond en zich als een echte teamspeler gedroeg, beoefenden Jairzinho en Rivellino hun geniale, individualistische acties zonder te overdrijven. Tostao benutte zijn slimme positionele opstelling in dienst van het elftal waardoor Gerson hem in de centrumstrook wist te vinden.

Hij vreesde maar een tegenstander: het ‘futebol força’ van West-Duitsland. Met aanvallende powerplay, gebaseerd op een sterke fysieke conditie. Toen Italië na een spectaculaire partij enigszins verrassende de Mannschaft met 4-3 had verslagen in de halve finale, voelden hij en zijn maats zich opgelucht. Met het futebol de resultados van de Squadra wisten ze zich wel raad. De ‘goddelijke kanaries’ wisten met zekerheid dat ze verschillende kansen zouden bij elkaar voetballen. Dat hadden ze al ondervonden in de halve finale tegen het counterende Uruguay. Terwijl de publieke opinie na de 0-1 van Cubilla op de twintigste minuut een herhaling van ‘1950’ vreesde, hield Gerson het brein in evenwicht. Hij zag hoe de Celestes niet anders deden dan een muur voor het eigen doel optrekken en wist dat geduldig opbouwwerk hier het antwoord op was. Of zoals hij dat omschreef: vanuit de gedachte van de ongrijpbare bal de barrière slopen. Dat resulteerde uiteindelijk in drie Braziliaanse doelpunten van respectievelijk Clodoaldo, Jairzinho en Rivellino.

Gerson was topfit geraakt voor de finale. Hij begon bijzonder sterk aan het toernooi in de openingsmatch tegen Tsjecho-Slowakije (4-1). Daarin legde hij de 2-1 voor Pelé en de 3-1 voor Jairzinho klaar. Telkens met een afgemeten voorzet over de verdediging. Omdat hij zich tijdens het strenge trainingsregime in de aanloop naar Mexico 1970 had geforceerde, ondervond hij de weerslag – ook vanwege zijn rookverslaving – gaf de coach hem rust tegen Engeland en Roemenië. Niet toevallig de enige twee matchen dat Brazilië slechts met één doelpunt verschil won. Men liet niets aan het toeval over en in het trainingskamp bouwde men op een wetenschappelijke wijze de conditie op omdat die tijdens het WK 1966 in Engeland was tekortgeschoten.

De tegenstelling tussen Brazilië en Europa werd samengevat in één gezegde: ‘Wij weten hoe we moeten voetballen, zij hoe ze moeten lopen.’ Gerson betaalde de prijs voor zijn overdaad, maar in de kwartfinale tegen Peru viel dat in het geel-groene voordeel uit: 4-2 in een van de spectaculairste partijen van het toernooi.

Hij vertelde later: ‘Ik betrad op de dag van de finale in een rustige stemming het Aztekenstadion. Meer dan 100.000 mensen voerden wave voor ons uit. Het leek alsof iedereen ons steunde. Ik had in de voorbereiding intensief geoefend op de zuiverheid van mijn voorzetten. Ik trapte ze vanuit de middencirkel over respectievelijk twintig, dertig en veertig meter tussen atletiekhordes in. Ik verlegde met één bal het spel van de verdediging naar de aanval.’

Zo stuurde hij tijdens het toernooi gevarieerde passes naar achtereenvolgens Tostao (in de voet door het centrum), Jairzinho (heel scherp in de diepte), Pelé (op de borst, met de rug naar het doel) en Rivellino (schuin over de flank). Gerson nam het wereldkampioenschap bijzonder ernstig en stelde tot zijn genoegen vast dat hij iedereen had kunnen overtuigen van het belang van het evenement. Het zelfvertrouwen zat al goed en ging met een ruk de hoogte in toen Pelé vroeg in de match de 1-0 binnenkopte. De Brazilianen voelden zich te zelfzeker en na een domme dribbel van Clodoaldo scoorde Boninsegna tegen. Het duurde tot na het uur vooraleer Italië bij de keel werd gegrepen. Toen trapte Gerson met zijn linker een diagonale bal in de bovenhoek van het doel. Het doelpunt gaf hem een geweldig gevoel. Iedereen huilde toen hij scoorde, hij op zijn beurt ook. Nadien dansten Jairzinho en Carlos Alberto met sambaspel naar 4-1. De mensen in Brazilië vierden drie dage zonder ophouden feest. Het ‘jogo bonito’ van The Beautiful Team beïnvloedde ook de beeldvorming in de wereld. De winnende ploeg toonde zich als een harmonieus geheel, een veelkleurig elftal dat voetbalgekte uitstraalde.

Het brein achter dat ‘Beautiful Brazilië 1970’ was Gerson de Oliveira Nunes. O Canhotina de Ouro, de gouden linkspoot. Gerson.