Hoe moest men omgaan met de positie die Beckenbauer bekleedde?
Voetbal was tactisch geévolueerd van twee verdedigers, de daaraan toegevoegde derde en centrale verdediger die ‘stopperspil’ werd genoemd, naar een viermansachterhoede. Daarin werd aanvankelijk meestal op lijn verdedigd, zoals de Engelsen jarenlang deden en zoals ook in Zuid-Amerika te doen gebruikelijk was. Het catenaccio zorgde ervoor dat er een verdediger achter de laatste linie kwam te spelen.
Giuseppe Vian , trainer van Salernitana, was aan het einde van de jaren veertig op dat idee gekomen toen hij had gezien hoe vissers de gevangen buit binnenhaalden. Nadat aanvankelijk bleek dat vaak veel vissen alsnog uit het net vielen, hadden ze besloten om er een tweede net achter te hangen, waar de vissen dan alsnog in terechtkwamen. Zo ging er nauwelijks vis verloren. Als, zo had Viani geconcludeerd, we datzelfde trucje nu eens uithalen bij voetbal, dan is de kans dat er nog aanvallers door de verdediging heen glippen veel kleiner.Viani had een middenvelder opgeofferd en die achter zijn defensie geposteerd.
Salernitana was daarna kampioen op het tweede niveau geworden en had de minste tegentreffers geïncasseerd. Ook op het hoogste podium konden ze van tijd tot tijd een vuist maken tegen veel sterkere tegenstanders. Internazionale en AC Milan hadden deze manier van spelen daarna succesvol overgenomen. De ‘libero’, de vrije man die geen directe tegenstander had maar een opruimer was van wat zijn collega-verdedigers doorlieten, had daarmee het levenslicht gezien.
Gevraagd naar hoe hij in zijn spelerstijd de liberopositie had geïnterpreteerd, legde Beckembauer haarfijn de voors en tegens van verschillende tactische systemen bloot en wat ze voor zijn speelwijze betekenden: ‘Ik kon als libero offensief spelen, omdat het mogelijk was om met de bal vijftig meter te overbruggen. Dat kon, omdat er mandekking werd toegepast, iedereen voor zijn eigen man verantwoordelijk was en ik in feite geen directe tegenstander had. Niemand hield me tegen. Later, toen er van mandekking was overgeschakeld op zonedekking en telkens na een paar meter weer een nieuwe tegenstander opdook, had ik nooit meer zo kunnen spelen. Dan was ik niet ver gekomen, was ikbij de derde of vierde tegenstander telkens de bal kwitgeraakt. Tactisch gezien heb ik toen de achilleshiel van de mandekking uitgebuit.’
In Duitsland worstelde men met de naamgeving van de positie die Beckenbauer op zo’n nieuwe wijze gestalte gaf. Toen anderen de positie gingen innemen, was dat nog eenvoudig geweest: die waren gewoon ‘laatste man’ ofwel ‘Ausputzer’. Maar Beckenbauer op één lijn plaatsen met deze spelers en hun interpretatie van de positie in het veld, zou hem tekort hebben gedaan.
Het viel niet exact te bepalen wanneer de Italiaanse term ‘ libero’ nu precies tot West-Duitsland was doorgedrongen, maar hij omvatte wel precies de speelwijze die Beckenbauer zichzelf had eigen gemaakt.
Bron: Ruud Doevendans, ‘Beckenbauer – Fenomeen tegen elke prijs’, 2025, blz. 231-232, 245
Het systeem van Viani, ‘Vianema’ genaamd, was de voorloper van het catenaccio van Nereo Rocco (AC Milan ) en Helenio Herrera (Internazionale).
In het Duitse voetbaljargon werd voor de Italiaanse libero, die vrij was omdat hij achter zijn defensie speelde, de term Ausputzer gebruikt. Er bestond nog een ander type vrijheid, wanneer die laatste man in ongebonden vrijheid ook vóór zijn defensie ging spelen – in de spelopbouw, offensief – zoals Beckenbauer als eerste begon te doen. Daarvoor werd in Duitsland in het bijzonder de term ‘libero’ gebruikt, waarvan de betekenis dus werd verruimd. Franz Beckenbauer was als het ware een dubbele libero, vrij achter én vóór zijn verdediging.
Rob Siekmann
