Euro 2024 loopt van 14 juni tot 14 juli in Duitsland. Onder het motto: ‘Vereint im Herzen Europas’.
Ik noem Duitsland het sociaal en democratisch gidsland van het voetbal. Met dank aan drie unieke kenmerken van de Duitse voetbalcultuur: 1. het sociaal engagement als vanzelfsprekend onderdeel van de werking van de voetbalbond; 2. de verplichte maximum 49% procent eigendomsregel van de profclubs; 3. de professionele pedagogische fanbegeleidingsprojecten.
Tegelijk speelden overwinningen van de nationale ploeg vaak een cruciale ondersteunende rol bij maatschappelijke omwentelingen.
Ik bezocht de voorbije drie decennia op geregelde tijdstippen de klassieke voetbalsteden. En ontdekte, na vele gesprekken, de sociologische en politieke verwevenheid. Ik schreef er een boek over: Der Kaiser & die Mannschaft. Een historische voetbalreis door het land van Beckenbauer.
Dit is een samenvattende voorpublicatie in drie afleveringen.
- Het wonder van Brussel, Europees kampioenschap 1972: de rol van sociaaldemocratische vredesbrenger met een voetballende Rolling Stone
18 juni 1972. West-Duitsland overrompelde in het Heizelstadion van Brussel de Sovjet-Unie met 3-0. Het waren de heerlijke bewegingen van de langharige middenvelder Günter Netzer die de internationale pers lyrische uitspraken ontlokte. Hij voetbalde op artistieke wijze en bracht de ‘verbeelding aan de macht’. Hij opende als eerste voetballer een discotheek met muziek van The Beatles, The Rolling Stones en Bob Dylan. Hij rekende af met het klassieke beeld van de ‘wroetende en arbeidende Duitse voetballer’. Het verlangen naar individuele vrijheid vertaalde zich via zijn optreden. Bij zijn club Borussia Mönchengladbach, maar vooral bij de Mannschaft van 1971-1972. Na de zege op het EK spaarden de internationale media de lof niet en spraken over de wedergeboorte van de spelvreugde. Helmut Böttiger, literaire criticus van de Frankfurter Allgemeine Zeitung, ontleedde het moment: ‘Die Welt erkannte bei den Deutschen die Möglichkeit der Kunst, der Eleganz, der Phantasie.’ De spelers waren in de ban van de tijdgeest van ‘vrijheid-blijheid’. Ook in de politiek had de vernieuwing toegeslagen. De sociaaldemocratische bondskanselier Willy Brandt lanceerde het idee van ‘Mehr Demokratie Wagen’ voor de binnenlandse politiek. Tegelijk ontvouwde hij het diplomatieke charmeoffensief van de ‘Duitse Lente’ en ontving de Nobelprijs voor de Vrede 1971. Hij vroeg in 1970 bij een bezoek aan het oude joodse getto van Warschau knielend vergiffenis voor de moordpartijen van het nationaalsocialisme. Brandt bedreef een vorm van buitenlandse betrekkingen die de vernieuwende West-Duitse mentaliteit typeerde. Ze lag in de lijn van het spel van de middenveldstrateeg. De bondskanselier betrok hem en zijn team omwille van de creatieve stijl bij zijn internationaal optreden. Netzer zelf reflecteerde later terug op deze tijd: ‘Als mijn voorzetten als visioenen gezien werden voor een eleganter voetbal en werden vergeleken met Brandts voornemen naar een diepere democratie, dan heb ik daar begrip voor. We hebben in West-Duitsland het voetbal ten goede veranderd, het kan zijn dat we er ook toe bijdroegen om de algemene mentaliteit ten goede te veranderen.’
- Het wonder van Rome, Wereldbeker 1990, voor het zelfbewustzijn van de eengemaakte natie
8 juli 1990. West-Duitsland verslaat, in een laatste officiële optreden onder deze naam, het Argentinië van Diego Maradona met 1-0. Wereldgoud, zeven maanden na de Val van de Berlijnse Muur op 11 november 1989. Tijdens de Mondiale vereenzelvigden ook de Ossies zich met de Mannschaft. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog ontlokte de kreet Deutschland, einig Vaterland geen gefronste wenkbrauwen bij de internationale opinie. De vreugde en de verwondering om die Wende dobberden door tot aan de finale. De sociale christendemocratische bondspresident Richard von Weizsäcker lanceerde de gedachte ‘vrijheid in verbondenheid’ en voltooide de droom van Willy Brandt: de eenheid van een democratisch Duitsland.
De Mannschaft, onder leiding van de charismatische bondscoach Franz Beckenbauer, vertaalde dat nieuwe natiegevoel naar en buiten het veld. Beckenbauer stamde uit een SPD-gezin en erfde van zijn ouders de afkeer voor vreemdelingenhaat. Duizenden enthousiaste supporters uit West en Oost zorgden voor een gezellige sfeer bij de matchen van West-Duitsland, vergelijkbaar met de historische wekelijkse maandagbijeenkomsten die de Muur openbraken. Bijkomend aspect van het tijdperk van dit nieuwe ‘Duitsland’: als reactie op onder meer een neonazistische moordaanslag op een asielzoekerscentrum startte de voetbalbond een campagne Mein Freund ist Ausländer. Als startpunt van een uniek initiatief voor het voetbal: de oprichting van een officieel onderdeel onder de benaming Soziales Engagement.
