Het debat in België over de rol van de supporter in een voetbalclub mondt zoals steeds uit in een dovemansgesprek. De verantwoordelijkheid ter zake ligt in eerste instantie bij de Profliga en KBVB, waar men weinig of geen interesse heeft in de ‘fan als klant’, laat staan in de ‘fan als participant’.
Vanuit die optiek is er bij de bevoegde instanties een compleet gebrek aan kennis en ook het politieke beleid kijkt telkens tergend de andere kant op. Dit brengt met zich mee dat onze ‘fanorganisaties’, voor zover die al bestaan, ook geen grondige educatie krijgen en er maar wat in het wilde weg op los kloppen, dat valt dan letterlijk en figuurlijk te nemen. De volgende drie dagen geven we – gratis en voor niets – enig inzicht in drie succesvolle modellen van supportersinspraak.
Dag 2: Fan power in Groot-Brittannië.
SUPPORTERS DIRECT & THE SUPPORTERS TRUST
De jaren negentig van de twintigste eeuw werden gekenmerkt door een nieuw fenomeen: de supportersdemocratie. In Groot-Brittannië kreeg dit de naam Supporters Direct. Het moest verhinderen dat voetbalclubs louter commerciële instrumenten werden die niet meer herkenbaar waren voor de supporters.
Daaruit ontstonden The Supporters Trusts – rondom de topclubs – en de Fan Owned Clubs, op lager niveau ontstaan uit het faillissement van de oorspronkelijke vereniging. Supporters als belangrijkste aandeelhouders Volgens Supporters Direct (SD) – dat wortelt in Groot-Brittannië, maar intussen is uitgegroeid tot een stevig gestructureerde organisatie met steun van zowel de Europese Unie als de UEFA – behoren voetbalclubs eerder eigendom te zijn van hun supporters dan van hun aandeelhouders. Ze vormen het hart en ziel van elke vereniging. Supporters Direct is van oordeel dat bestuursleden fans te vaak als vijanden zien en omgekeerd: “Het keerpunt zal pas komen als de clubs beseffen dat een betere relatie met de supporters automatisch meer abonnementen doet verkopen.”
Influence, ownership, representation
Supporters Direct werd – onder impuls van de Labour Party en met steun van een krant als The Guardian – door het Engelse en het Schotse parlement gefinancierd met gemeenschapsgeld. Supporters Direct stoelt op drie principes: influence, ownership, representation. Versta hieronder: invloed, via een georganiseerde fangroepering met eigenaarschap – door symbolische aandelen – of door aanwezigheid van afgevaardigden in het bestuur na erkende verkiezingen. Het begon destijds bij de eerste overwinning van de Labour Party onder Tony Blair in 1997 waarin door de sociaaldemocraten werd gewaarschuwd voor de steeds grotere ongelijkheid tussen rijkere en armere clubs als gevolg van de overcommercialisering. Als alternatief scenario ontstond Supporters Direct uit het pamflet van de Co-operative Party op de Labour Party Conference van 1999: New Mutualism, a Golden Goal!
De basiswaarden van het pamflet waren: gemeenschapszin, zelfontwikkeling, wederzijds respect en sociale verantwoordelijkheid.
Er werd gesteld: ‘Samenwerking tussen de club en de supporters is een absolute noodzaak om te overleven.’
Democratie, gemeenschapszin, non-profit
Supporters Direct stimuleert tot de opbouw van een structuur – Supporters Trust – in het belang van de fans, de club en de gemeenschap.
Er werden drie basispijlers ontwikkeld:
- Democratie: elk lid heeft automatisch één aandeel en één stem. Niemand krijgt meer stemmen door de inbreng van meer geld of door beter te kunnen praten dan een ander lid. De zogenaamde ‘Football Community Mutual’ zou worden geleid door afgevaardigden van de lokale gemeenschap. Met beleidsmensen uit economische, culturele en sportieve middens van stad of gemeente.
- Gemeenschapszin: De Football Community Mutual dient niet de economische belangen van zijn leden, maar wel het algemeen welzijn. De sleutel tot succes is de relatie tussen de organisatie en de gemeenschap.
- Non-profit: De opbrengst van de activiteiten gaan niet naar de organisatie. De club ontvangt wat ze nodig heeft en met het andere deel van het geld wordt een goed doel in lokale gemeenschap gesponsord.
Het failliet van het businessmodel ‘The sky is the limit’
Dit bleek een schot in de roos want de nieuwe Supporters Direct Trusts schoten als paddenstoelen uit de grond. De Celtic Supporters Trust was de eerste van een topclub en ontstond in 2001. Het democratisch eigenaarschap van voetbalclubs, met verregaande inspraak van supporters en stedelijke overheden, bewees snel zijn waarde. Het businessmodel dat luistert naar de naam ‘the sky is the limit’ is letterlijk en figuurlijk failliet: meer dan vijftig Football League Clubs (dat zijn clubs uit de vier professionele afdelingen) haalden sinds het ontstaan van de Premier League in 1992 het einde van de rit niet of kampten met ernstige financiële moeilijkheden. Onder impuls van de krant The Guardian lanceerde Labour een nieuwe oproep: ‘to bring elected supporter representatives on the board of all football clubs’.
Groeiend ledenaantal, nog onvoldoende invloed
Onder deze sociaaldemocratische druk werd door het conservatief-liberale kabinet in 2011 het volgende zinnetje geschreven in het regeerakkoord: “to encourage co-operative ownership of football clubs by supporters.”
Even The Guardian van toen citeren: “In almost a full term they achieved nothing towards that goal.” De Manchester United Supporters Trust MUST reageerde, als grootste van Engeland met meer dan 210.000 leden, met een laconieke maar duidelijke mededeling: “Football supporters have been promised a lot by successive governments but, in reality have seen nothing of significance change. We hope today is the start of each party laying out its clear vision for football beyond 2015 and how it will protect the rights of supporters.”
Dat was 2015, intussen zijn we acht jaar later en wordt het debat in Groot-Brittannië in alle heftigheid gevoerd. En het gaat in golfbewegingen: de ene keer haalt de supportersbeweging succes – met als bekendste voorbeeld de reactie tegen de plannen van de Europese Super League in 2021 – maar veel vaker blijft de invloed op het beleidsniveau te beperkt. Ondanks het groeiend aantal leden van Supporters Trusts en Supporters Direct. Deze laatste groepering is het wel het ideale model voor voetbalclubs in de amateurafdelingen.
