Bobby Charlton. Mister Manchester United. Hij overleed zaterdag op 86-jarige leeftijd. Zonder het zelf te beseffen en te willen, werd hij een icoon uit de historiek van het wereldvoetbal. Zelfs Nelson Mandela adoreerde hem, zo bleek bij een ontmoeting met de Zuid-Afrikaanse president. Hij wordt geroemd als beste Engelse voetballer aller tijden. De Braziliaanse journalisten schreven over hem tijdens de Wereldbeker 1970 in Mexico dat hij zijn plaats zou hebben bij de winnende Seleçao van Pelé, die later zou worden uitgeroepen tot het beste nationale elftal van de twintigste eeuw. En hij werd ook vergeleken met Nandor Hidegkuti, de spelmaker van the Magical Magyars uit de jaren vijftig, het magische Hongarije rondom Ferenc Puskas. Maar hij was vooral de man die aan de basis lag van ‘de mythe van Manchester United’: als ‘overlever’ van de crash met The Busby Babes in 1958 en als aanvoerder van de ploeg die de Europa Cup der Landskampioenen won in 1968. Deze week, met ook de Manchester Derby op Old Trafford op het programma, in vier afleveringen: Bobby Charlton & de story van Manchester United. Vanuit ‘Het Gouden Boek van de Beker met de Grote Oren. Van Real Madrid 1956 tot Manchester City 2023’.
Bobby Charlton en The Busby Babes, de beste ploeg uit de Engelse geschiedenis
5 februari 1958. Kwartfinale Europa Cup der Landskampioenen: Rode Ster Belgrado – Manchester United. Na een nipte 2-1 zege op Old Trafford volstond een spectaculaire 3-3 in de return. United speelde fabuleus voetbal voor de pauze (0-3, twee van Bobby Charlton die als man van de wedstrijd werd omschreven), maar spartelde zich slechts op het nippertje door een rumoerige tweede helft. Even voor tijd tekende Rode Ster de gelijkmaker aan. Desondanks stuurde journalist George Follows naar zijn krant The Daily Herald volgend bericht door: ‘This was the best football Manchester United had ever played.’ Het zou zijn laatste zin worden.
De klok aan de Sir Matt Busby Way van Old Trafford geeft 6 februari 1958, 15 u 06 aan
Ik bezocht ooit op de zesde februari Old Trafford. De Sir Matt Busby Way leidde me naar de klok aan de hoofdingang. 6 februari 1958, 15u06…De rouw om de vliegtuigcrash van München. De dag dat het team stierf wekte de legende tot leven. Altijd liggen er verwelkte bloemen en herinneringsgeschriften uitgestrooid. De treurnis is tijdloos.
Het seizoen 1957-’58 werd geheel overschaduwd door de vliegtuigramp van Manchester United in München na de terugkeer uit Belgrado. De Engelse kampioen had de maat genomen van Rode Ster en zich geplaatst voor de halve finales. Op 6 februari 1958 zou de tijd voor eeuwig stilstaan. Internationale waarnemers zagen in de jonge Red Devils de enige mogelijke concurrent om de machtige witte falanx van Real Madrid – met Di Stefano, Puskas, Gento, Kopa en Santamaria – van de troon te stoten.
Het elftal van United droeg de naam Busby Babes, omdat de coach – de Schot Matt Busby – de meeste spelers had gekneed en ze op piepjonge leeftijd voor de eerste ploeg had klaargestoomd. De Babes geselden de Engelse tegenstand en wonnen fluitend de titels van 1956 en 1957. Bevoorrechte waarnemers oordeelden unaniem: dit was het beste elftal uit de honderdjarige geschiedenis van het Engelse voetbal. De 21-jarige spelmaker Duncan Edwards, de voetballende James Dean, kende volgens sommigen inzake intrinsiek talent zijn gelijke niet: de jongste speler in zowel het shirt van Manchester United als Engeland.
Matt Busby en de Homo Ludens: de creatieve genius
In The Birth of the Babes, Manchester United Youth Policy 1950-1957 verstrekt Tony Whelan verrassende inzichten. De assistent-academy-manager van United – en ex-speler – studeerde na zijn loopbaan sociologie aan de Manchester Metropolitan University. Hij analyseert Busby’s visie op voetbal vanuit de humanistische wetenschap en trekt een meeslepende parallel met het veerkrachtige standaardwerk Homo Ludens – de spelende mens – van de Nederlandse cultuurhistoricus Johan Huizinga (1872-1945). Huizinga definieert spel als ‘gedrag dat naar vrijheid zoekt. Vrijheid is noodzakelijk voor innovatie en cultuur. Het spel is de basis van alle beschaving.’ Whelan last in: ‘Spel is het fundament van de sport omdat alle sport zijn oorsprong vindt in het spel.’ En Matt Busby kruidde zijn voetbalspecerijen met peper: individualisme, zelfexpressie en improvisatie. Whelan legt de link met Huizinga: Busby toucheert zijn spelers met het geloof in het experiment en het zonder limieten aftasten van hun talent tot het artistieke potentieel volledig ontbolstert. Busby’s luciditeit – football is a beautiful game with a creative genius – kruist volgens Whelan Huizinga’s begrip over ‘meesterschap en beheersing’.
‘Humanitas’ was het sleutelbegrip voor Matt Busby: ‘Mocht ik ooit manager worden, dan zou ik spelers als individuen respecteren.’ De sociaaldemocratische waarden liepen als een vezel door zijn leven en hij gaf die door aan zijn jeugdspelers: ‘Een voetbalclub moet menselijke waarden uitstralen.’ Hij bouwde Manchester United om tot een familieclub. Hij voerde een opendeurpolitiek, debatteerde over voetballijnen en luisterde naar de persoonlijke verhalen. Hij goochelde met het begrip ‘individueel welzijn van de speler’.
Begrip voor de jongerenpopcultuur en bewondering voor de Magical Magyars
Hij ontsloot zijn geest voor de veranderende jaren vijftig en bedong voor zijn jonge spelers een plaats in de jongerencultuur van Manchester. De muziekclubs draaiden de baanbrekende rockmuziek van Elvis Presley, Bill Haley en Jerry Lee Lewis. Het sensuele avontuur zoog als een magneet de experimenterende jeugd aan. De jongens van United kregen op dinsdag en donderdag carte blanche van Busby. Hij verkoos soepele zelfdiscipline door respect voor anderen, het elftal en de club boven rigide regels. Jeugdpolitiek of ‘youth policy’ was onder hem een zeer complex proces, waar voor het eerst psychologie prominent in beeld kwam. Dat was in het bestofte Britse profvoetbal van die tijd niet de gewoonte. Hij stouwde ook het oude Schotse passing game vol nieuwe inzichten en stak de loftrompet over de ‘Magical Magyars’ van Ferenc Puskas en Nandor Hidegkuti. Hij nam zijn hele jeugdselectie mee naar Engeland – Hongarije 3-6, the game of the century, op Wembley in 1953. De Hongaren houden de Busby Babes een spiegel voor. Van 1952 tot 1957 rolde het wonderbaarlijke Manchester United Youth Team alle tegenstand op: vijf keer de zege in de prestigieuze nationale jeugdcompetitie. Iedereen geloofde dat de Busby Babes tot diep in de jaren zestig de competitie zouden domineren. Manchester was op dat moment een mistroostige en mistige stad, maar met één lichtpunt: ‘But one shining light was Manchester United and particulary the younger players.’ Het talent faalde niet. Old Trafford vierde de opeenvolgende titels van 1956 en 1957, de laatste met elf punten voorsprong. Matt Busby zocht vervolgens Europese roem en opende de aanval op Real Madrid. In 1957 strandde United nog in Bernabeu tijdens de halve finale. In 1958 lag de weg naar de eindstrijd open. De dramatische crash op het vliegveld van München velde het vermoedelijk beste Engelse elftal van de twintigste eeuw.
