‘De meest indrukwekkende strafschopnemers zijn, naar mijn mening, degenen die gedurende vele jaren consequent strafschoppen hebben genomen op het hoogste niveau en die nog steeds een duidelijk bovengemiddeld succespercentage hebben. Harry Kane en Robert Lewandowski zijn zulke spelers. Hoewel ze duidelijk behoorlijk vergelijkbaar zijn in hoe ze omgaan met de druk van het strafschopmoment, hebben ze zeer verschillende strafschoptechnieken. Kane gebruikt wat we de ‘keeperonafhankelijke’ techniek kunnen noemen. Dat is het geval wanneer de strafschopnemer van tevoren beslist waar en hoe die van plan is te schieten. De meeste spelers gaan op deze manier te werk. Kies je plek, neem je aanloop, richt en schiet. Door van tevoren te bepalen waarop je gaat schieten, wordt de taak tot op zekere hoogte vereenvoudigd. Deze schietstijl heeft ook het voordeel dat het relatief gemakkelijk is om uit te voeren.
Maar waar moet je dan op schieten? Hoog mikken is het algemene advies. Schoten moeten zijn gericht op de bovenste zones van het doel. Het risico om hoog te schieten en te missen is lager dan het risico om laag te mikken en dat de keeper de bal tegenhoudt. Er blijkt geen significant verschil te zijn tussen naar links of naar rechts schieten. De beste succesratio is echter recht door het midden, in het gat waar de keeper stond voordat hij wegdook naar een doelhoek.
Antonín Panenka had duidelijk iets ontdekt. Het was 1976 toen de Tsjecho-Slowaakse middenvelder de wereld verbaasde met zijn gedurfde strafschopinnovatie, waarbij hij de keeper verleidde om vroeg te duiken en hij vervolgens sierlijk de bal in het midden van het doel schoot – de strafschopstijl die nog altijd zijn naam draagt. Deze zet, waarvan wordt beweerd dat Panenka hem twee jaar lang had geoefend, bezorgde Tsjechoslowakije de EK-overwinning door West-Duitsland te verslaan.
Keepers hebben een neiging tot actie, naar links of rechts gaan zoals over het algemeen van hen van hen wordt verwacht, in plaats van stil te blijven staan, wat het risico met zich meebrengt om er belachelijk uit te zien, of, erger nog, onverschillig. Maar de kansberekening suggereert wel dat keepers er verstandig aan doen om wat af te wisselen en af en toe ook in het midden te blijven staan.
Een enorme uitdaging voor spelers die de keeperonafhankelijke techniek gebruiken, is wanneer de keeper de juiste kant op duikt. In zulke gevallen krijgen de voorstanders van de loterijmetafoor mijn steun. Verreweg de meeste keepers kiezen een kant en bewegen daarnaartoe voordat de bal wordt geschoten, wat betekent dat ze soms de juiste kant kiezen, andere keren niet. Dit is een belangrijke reden waarom strafschopnemers vaak zo’n gebrek aan controle voelen in deze situatie.
Lewandowski doet het anders. Bij de ‘keeperafhankelijke’ methode houdt de speler zijn ogen gericht op de bewegingen van de keeper vlak voor en tijdens de trap en past het schot daarop aan, waarbij hij de bal (idealiter) schiet naar waar de keeper niet is. Deze strategie geeft de strafschopnemer veel meer controle dan de keeperonafhankelijke techniek, maar dit gaat wel ten koste van enige initiële controle. In feite laat je de keeper de beslissing nemen over waar je gaat schieten. De keeper zal normaal gesproken proberen zijn kant zo laat mogelijk te bepalen. De strafschopnemer heeft dus misschien maar enkele tienden van een seconde tot zijn beschikking om deze beweging te lezen, een beslissing te nemen en tenslotte de trap uit te voeren. Vaak wordt de bal dan geraakt zonder dat ernaar gekeken wordt, wat extra stress met zich meebrengt. En dat in een situatie waarbij er in een strafschoppenserie misschien een titel op het spel staat en er een miljoen ogen op hem gericht zijn, wat nog meer druk met zich meebrengt.
De bredere les bij de keeperafhankelijke techniek is dat bereid zijn om aanvankelijk enige kwetsbaarheid te accepteren en kortetermijncontrole en comfort op te offeren misschien een uitstekende manier is om uiteindelijk meer controle te krijgen en betere resultaten te behalen. Dat is echter afhankelijk van het bezitten van zeer gespecialiseerde vaardigheden en het vermogen om jezelf in een productieve mentale staat te brengen op het prestatiemoment.
Bron: Geir Jordet, ‘Hoogspanning – Lessen uit de psychologie van de strafschop’, 2024, blz. 65 e.v,
Een qua snelheid en richting perfect genomen strafschop treft altijd doel. Een keihard schot in de uiterste bovenhoek is onhoudbaar. Welke keeper heeft het bereik en het de reactiesnelheid om zo’n bal uit de bovenhoek te tikken?
Het stiftballetje door het midden is de ‘panenka’ gaan heten. Keepers duiken naar links of rechts; de keeper die in het midden blijft staan, wordt al gauw van passiviteit beschuldigd.
Keepers kunnen willekeurig een kant kiezen, naar links of naar rechts, maar beter is om te trachten te anticiperen op het schot, de richting af te lezen aan de wijze van aanlopen door de strafschopnemer, zijn houding voor het schot. Dus moet een keeper wachten op het schot en niet te vroeg duiken. Gokt hij door vroeg te duiken, dan heeft hij wel meer kans om het schot te stoppen, doordat hij al in de baan van het schot ligt.
Bij de keeperafhankelijke methode zal de strafschopnemer in beginsel iets langer wachten voordat hij schiet, dat wil zeggen zijn laatste visuele fixatie op het doel (de ‘stille blik’) zal langer duren. Hij probeert immers te bepalen hoe de keeper gaat reageren.
Bij de keeperonafhankelijke aanpak ben je toch ook afhankelijk van hoe de keeper zal reageren, want je weet niet wat hij gaat doen. Bij de keeperafhankelijke methode is dat niet zozeer het geval, want je denkt te weten wat de keeper gaat doen, waardoor je ook onafhankelijker bent.
Als de keeper denkt dat de schutter de strafschop keeperonafhankelijk gaat nemen, zal hij geneigd zijn om vroeg te duiken. Als dan blijkt dat de schutter keeperafhankelijk opereerde, kan hij eenvoudig de andere hoek uitkiezen. De keeper heeft zich dan immers al bloot gegeven.
Rob Siekmann
