Auteur: Dietlinde Wouters
Artikel overgenomen uit deMens.nu Magazine, jaargang 13, nummer 3, juli 2024.
Racisme en discriminatie zijn fenomenen die ook in de sportwereld voorkomen. Kazerne Dossin, memoriaal, museum en onderzoekscentrum over Holocaust en mensenrechten, kreeg vanuit de voetbalwereld de vraag om met die thema’s aan de slag te gaan, wat resulteerde in een aanbod op maat. Wij volgen samen met de Federatie van Antwerp Supportersclubs een rondleiding in het museum en spreken nadien met directeur Tomas Baum over het ‘voetbalaanbod’ van Kazerne Dossin.
EEN VOETBALRONDLEIDING OP MAAT
Op een koude, maar zonnige zaterdagmorgen staan we een groep leden van de FASC, de Federatie van Antwerp Supportersclubs, op te wachten aan het onthaal van Kazerne Dossin in Mechelen. De FASC heeft in totaal een 120-tal leden warm gemaakt voor een bezoek aan het museum en organiseert daartoe drie uitstappen als deze. Dat de verplaatsing in de spelersbus van voetbalclub Antwerp gebeurt, is een meerwaarde, maar het is zeker niet de enige motivatie van de deelnemers.
Tomas Baum is onze gids vandaag. Hij slaagt erin zijn verhaal over de Dossinkazerne, de Holocaust en de mechanismen daarachter op een subtiele manier met het thema voetbal te verweven. Hij heeft het over de levens van enkele talentvolle voetballers die via een tussenstop in de Dossinkazerne werden gedeporteerd en in Auschwitz belandden. “Stel je voor dat ze Toby (Alderweireld, red.) zomaar zouden deporteren”, hoor ik in de groep.
De geschiedenis van de Holocaust wordt toegelicht aan de hand van processen als groepsdruk, groepsdynamieken, stereotypering en wij-zij-denken. Op een natuurlijke manier legt de gids linken met de leefwereld van voetbalsupporters. In de groep worden persoonlijke groepservaringen gedeeld en wordt verrassend diepgaand gereflecteerd over de ratio die wel eens vervaagt wanneer de emoties het overnemen in de tribune, over de betekenis van voetbaltradities en over de grenzen tussen wat aanvaardbaar en wat kwetsend is.
Na de gidsbeurt praten we nog even na met Dominik Van Landeghem, communicatieverantwoordelijke van de FASC en organisator van het bezoek aan Kazerne Dossin. Dominik is heel enthousiast. Hij geeft aan dat hij het interessant had gevonden als de geschiedenis van voetbalclub Royal Antwerp FC nog meer aan bod zou zijn gekomen, maar tegelijk heeft hij het ook niet echt gemist. De besproken thema’s zoals groepsdynamieken en wij-zij-denken in de context van de Holocaust zijn ook vandaag nog bijzonder relevant, erkent hij, en ze zijn gemakkelijk te linken aan de persoonlijke ervaringen van voetbalsupporters. Dominik concludeert dat hij de voetbalrondleiding op maat zeker zal aanraden aan supportersfederaties van andere clubs.
BETEKENISVOLLE ERVARINGEN
Tomas Baum is niet alleen gids, in het dagelijkse leven is hij directeur van Kazerne Dossin. Na de begeleide rondleiding gaan we met hem dieper in op het voetbalaanbod dat Kazerne Dossin aanbiedt.
Hoe is het voetbalaanbod van Kazerne Dossin eigenlijk tot stand gekomen?
Tomas Baum: We werden gecontacteerd door de Pro League en de Koninklijke Belgische Voetbalbond die op zoek waren naar een educatieve partner om rond wangedrag in voetbalstadions te werken. Op dat moment hadden we al leertrajecten lopen als onderdeel van een samenwerkingsovereenkomst met justitie, die daders van haatmisdrijven voor een leerervaring naar Kazerne Dossin doorstuurt. De twee voetbalorganisaties zochten een partner om zowel clubs als individuele mensen naar door te verwijzen. Een begeleide rondleiding in Kazerne Dossin is daarbij een alternatieve maatregel, het is geen straf.
Bij de leertrajecten justitie en voetbal werken we steeds met een traject op maat. Dat wil zeggen dat we een voorafgaand kennismakingsgesprek hebben om de rondleiding beter op de deelnemer af te stemmen. Zowel de gids als de deelnemer maken nadien een verslag, en Kazerne Dossin contacteert de deelnemer ook nog voor een nabespreking. Onze ambities zijn bescheiden. We hebben geen heropvoedingsambities, maar we willen mensen de kans geven om iets zinvols te leren en te beleven.
De leertrajecten voetbal waren aanvankelijk alleen voor volwassenen, maar nu bieden we ze ook aan minderjarigen aan die dan samen met hun familie komen. Ondertussen werken we trouwens niet alleen reactief, maar ook preventief. Zo kunnen medewerkers van voetbal- en supportersclubs een sensibiliserende groepsrondleiding volgen met het thema voetbal als rode draad. Daarnaast bieden we ook opleidingen aan waarbij medewerkers van voetbalclubs methoden aangereikt krijgen om in hun eigen club met de uitdagingen van het wij-zij-denken om te gaan.
Voetbal was aanvankelijk geen specialisatie van het museum. Op welke manier zijn jullie aan de slag gegaan om dat thema bij die rondleidingen centraal te stellen?
Baum: Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben in de Dossinkazerne in totaal 25.843 mensen gevangengezeten. Sommige van die gevangenen hadden een duidelijke link met voetbal. We hebben onderzoek gedaan om enkele van die levensverhalen uit te werken, zodat we die bij de begeleide rondleidingen aan bod kunnen laten komen.
Ook voor mensen die ondergedoken leefden, speelde voetbal soms een belangrijke rol. In de brieven die zij naar elkaar schreven, gaat het regelmatig over de laatste voetbaluitslagen. Zo’n details over het dagelijkse leven tijdens de oorlog zorgen voor herkenning bij mensen van vandaag. Voetbalclubs hebben vaak ook een rijke geschiedenis, bijvoorbeeld met leden die collaboreerden of anderen die werden opgepakt en gedeporteerd. We proberen voetbalsupporters een verhaal op maat van hun club te vertellen.
Is er veel interesse in de voetbalrondleidingen? En hoe zijn de reacties achteraf?
Baum: We gidsten ondertussen al vijf individuele leertrajecten, drie gezinsrondleidingen, dertien groepsrondleidingen als alternatieve maatregel en negenendertig preventieve rondleidingen.
Over het algemeen zijn de reacties bemoedigend en positief. Er zijn natuurlijk mensen die niet vrijwillig komen en weerstand tegen het bezoek tonen. We hebben al wel eens een negatief advies uitgebracht, wanneer we vaststellen dat een bezoek echt geen zin heeft. Toch leidt een bezoek meestal tot een betekenisvolle ervaring. We merken bijvoorbeeld dat mensen veel van de rondleiding onthouden en dat ze dankbaar zijn tegenover de gids.
Voor jongeren lijken de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust waarschijnlijk thema’s uit een ver verleden. Hoe slagen jullie erin om de interesse bij die doelgroep op te wekken?
Baum: Het eerste wat we in een museum als Kazerne Dossin moeten doen, is de geschiedenis vertellen, want die mogen we niet vergeten. Tegelijk willen we ook meer doen. Thema’s als identiteit, stereotypering, miskenning van mensen, geweld en onrecht komen uitgebreid aan bod in Kazerne Dossin. Die onderwerpen kan je gemakkelijk op de actualiteit en de leefwereld van jongeren betrekken en dat leidt vaak tot interessante gesprekken.
Als museum willen we wel wegblijven van het moraliserende, want dat is een aanpak die niet werkt. Je kan niet controleren hoe mensen betekenis aan ons verhaal geven. Die drang moet je loslaten. Je kan niet tegen mensen zeggen wat ze moeten voelen. Ze gaan op hun eigen manier met informatie om, je kan als gids alleen meegeven wat je zelf waardevol vindt. We moeten kennis overdragen, maar tegelijk ook ruimte voor vragen laten. Het is beter dat mensen buitengaan met veel vragen dan met veel antwoorden. Zo blijft het bezoek nadien langer doorwerken.
Hoe zie jij als directeur de rol van Kazerne Dossin in de maatschappij?
Baum: Kazerne Dossin is niet zomaar een museum, het is een locatie met verschillende functies. Eerst en vooral is het een lieu de mémoire, een plek voor herinnering en herdenking. Het is een plaats waar iets belangrijks is gebeurd en waar iedereen welkom is om de slachtoffers te herdenken. Daarnaast hebben we als archief ook een bewaarfunctie. Er wordt onderzoek gedaan en we zetten in op internationale samenwerking. Het is belangrijk dat we onze documenten kunnen digitaliseren en delen met internationale instellingen. Tot slot zijn we ook een tentoonstellingsplek waar we het verhaal van de Dossinkazerne vertellen en een selectie van objecten tonen. We willen dat het museum een plaats is waar mensen iets betekenisvols kunnen leren en ervaren.
Wat zijn de plannen voor de toekomst?
Baum: Het voetbalproject is klein gestart, maar ondertussen al enorm gegroeid en het heeft zeker nog potentieel. We hopen de relaties met de sportwereld nog verder uit te bouwen. Het geeft veel voldoening als we bezoekers over de vloer krijgen die uit zichzelf misschien niet zouden komen, zoals voetbalsupporters. Daar willen we verder op inzetten. We hebben inmiddels ook plannen voor een tijdelijke expositie over sport en Auschwitz.
Daarnaast willen we de vaste tentoonstelling vernieuwen. Het museum is twaalf jaar oud en het is tijd om de expo aan de tijdsgeest aan te passen. Houd het aanbod van Kazerne Dossin dus zeker in het oog, want we hebben heel wat plannen voor de toekomst
Dietlinde Wouters
