De story van Bayern München 1900-2020: Van Bensemann over Beckenbauer tot Müller (2)

Het WK voor clubs is weer begonnen. Namens Europa is Bayern München vertegenwoordigd, dé Europese voorbeeldtopclub. Maatschappelijk betrokken, en nog altijd met een meerderheidsbelang voor de supporters. In een ruime handvol delen schetst De Witte Duivel de geschiedenis van Der Rekordmeister.

Deel 2: De vrije voetbalgeest van humanistische joden versus het nationaalsocialisme

‘Zo werd München de eerste voetbalmetropool van het land,’ beweert historicus Dietrich Schulze-Marmeling: ‘met een joods-vrijzinnige bezieling. Bayern is gemaakt door joodse jongeren en kreeg snel de naam van jodenclub. Joodse voetbalpioniers waren rond 1900 geen zeldzaamheid. De ‘Britse’ sport bood de nieuwe joodse burgers een alternatief voor de nationalistische antisemitische turnverenigingen, waar ze niet welkom waren. Volgens historica Christiane Eisenberg integreerden de joodse inwijkelingen zich via het voetbal in de samenleving.’

Voetbal als vredesvenster op de wereld

 Voorzitter Kurt Landauer, spelend lid sinds 1901, opende in de periode van de Weimarrepubliek voor de Beierse jeugd een vredesvenster op wereld. Hij zag in het voetbal, volgens het evangelie van Bensemann, een pacifistische troefkaart voor een land dat de wereld in de grote oorlog had gesleurd. Hij organiseerde internationale ont­moetingen met gereputeerde teams. Onder meer Boca Juniors uit Buenos Aires en Penarol uit Montevideo, in de jaren twintig de twee beste clubelftallen ter wereld, vereerden Schwabing met een bezoek. Landauer hield van Bensemanns sermoenen over de broederschap der mensen, in de geest van de pas opgerichte Volkenbond.

Juichen bij 1-7 thuisnederlaag tegen Hongaarse balkunstenaars

Bayern bedacht voor zichzelf een aparte sfeerschepping. Ook in het voetbal vertaalde dit zich in een keuze voor modernistische trends: eerst voor het Schotse passing game, met de komst van coach William Tonley. Later via briljante vertegenwoordigers van de Boedapestse MTK-school (trainers Dori Kürschner en Richard Dombi en international Kalman Konrad). MTK legde de bakermat voor de joodse voetbalverlichting en was de bron waaraan Bayern zich gulzig laafde.

Als gevolg van een door het eigen publiek fel toegejuichte 1-7-nederlaag tijdens een demonstratiematch in 1919, voor een uitpuilend stadion. MTK gold op dat ogenblik als het beste elftal van Europa. Haar filosofie creëerde ruimte voor de individualist op het veld en dissidentie – tegen het felle antisemitisme van de Hongaarse politiek – ernaast. Coach Dombi – met roots in joods Wenen – was een voetbalglobetrotter. Hij had het MTK-concept tot in de details lief. Hij eiste van zijn spelers dat ze in de kleinste ruimte en door de tegenstanders belaagd de bal toch zelfgenoegzaam konden controleren. Bayern had maling aan de traditionele fysieke en collectieve beginselen van de Duitse voetbalbond en werd een pleisterplaats voor plezier.

Het levensgevoel van de nieuwe tijden

In zijn essay ‘Fussball in der Weimarer Republik’ relateert socioloog Erik Eggers voetbal aan das Lebensgefühl van de nieuwe tijden: ‘De mensen waren de oude gezagsverhoudingen beu en snakten naar vrijheid. Voetbal stond vooral in de grote steden voor de doorbraak van iets nieuws: vrijetijdsbesteding, lichaamscultuur, levenskunst.’ Bayern liep vooraan bij deze ontwikkelingen.

In de zomer van 1932 vierden duizenden uitbundige fans in de tuinen van Schwabing en nabijgelegen Marienplatz de eerste landstitel van Bayern. Bensemann stuurde een succestelegram. Zeven maanden later bleef er niets van hangen. Richard Dombi en jeugdopleider Otto Beer emigreerden naar Zwitserland: gevlucht! Landauer zou later volgen. De machtsovername door de nazi’s was een feit. Het was voorbij met Bayern.

Nazi’s vernietigen Judenclub

Landauers eerste succes, het landskampioenschap van 1932, luidde meteen zijn treurige zwanenzang in. De machtsgroep van de nazi’s in 1933 ontmantelde der Judenclub, dreef haar voor drie decennia naar de anonimiteit en gaf de doodsteek aan Bensemanns concept. De nazidictatuur omschreef het voetbal als een ‘joodse’ en ‘ontaarde’ aangelegenheid en timmerde vakkundig de deur dicht voor joden in voetbalorganisaties. Bensemanns inzichten werden getorpedeerd als ‘das Judenspiel’ en de ruwe hand van SA-conditietrainers beitelde de discipline in brein en benen.

 München was immers niet enkel Schwabing maar evengoed het zenuwcentrum van het nationaalsocialisme en het broeinest van de paramilitaire activiteiten van de jonge Hitler. Hij confronteerde München met de afbraak van de eerste synagoge en de opbouw van het eerste vernietigingskamp, in het naburige Dachau.

Kurt Landauer prefereerde een verblijf in het neutrale Zwitserland boven de te verwachten martelgang, na een periode van gevangenschap. Zijn verwanten lieten het leven in de gaskamers.

111 legendarische voetbalhelden sinds 1920 | Raf Willems