Pelé werd geboren als Edson Arantes do Nascimento op 23 oktober 1940. Hij overleed op 29 december 2022. Voor velen is hij de grootste voetballer van de twintigste eeuw en duelleert hij tot vandaag met Lionel Messi voor de omschrijving Greatest Of All Time. Veel meer dan Messi had hij als speler ‘buiten het veld’ invloed op de belangrijkste maatschappelijke thema’s van zijn tijd: de ‘zwarte’ strijd voor burgerrechten en tegen historische slavernij op het Amerikaanse continent en zijn persoonlijke gevecht tegen kinderarmoede in zijn land Brazilië. Bijna tien jaar geleden, in de zomer van 2013, bezochten François Colin en ik – met gidsende steun van Patrik Van Hove die in Brazilië talrijke voetbal- en ontwikkelingsprojecten voor kinderen had opgezet – onder meer het stadion van Santos FC, dat onder Pelé de beste club ter wereld werd.
Kletsen met de kapper van Pelé
Men is een voetbalpelgrim, of men is het niet. En dat zijn we, de drie Belgen. We hebben een chauffeur ingehuurd voor een ommetje van Sao Paulo naar Santos, het kost ons vier uur in de auto om een uurtje rond het stadion te ‘hangen’. We zien gouden letters op een donkere plaat aan de hoofdingang. Dit is het dus, het mythische Santos (1912) van de witte engelen met de zwarte huid. Het voetbalhuis van de gelijknamige kustplaats aan de Atlantische Oceaan, een uitloper van Sao Paulo, de grootste metropool van het land. Aan de zijkant van het stadion Vila Belmiro nodigt socio Rei je uit tot lidmaatschap. Een metershoge foto van de pakweg twintigjarige Pelé toen Santos het beste clubelftal ter wereld was geworden.
Wat is dat daar aan de overkant van het stadion? Lijkt wel op een drankwinkeltje. Cabeleireiro do Pelé. E de você também Didi. Mijn gids Patrik Van Hove – die in het kader van humanitaire projecten een keer of twintig tussen België en Brazilië pendelde en het Portugees meer dan machtig is – wuift mijn verlangen weg. “De kapper van Pelé heet Didi”, zegt hij langs zijn neus weg. Nomen est omen. De naam is een teken. Didi, het vallende herfstblad, vanwege zijn als ‘herfstbladeren dwarrelende ballen’. Didi, de beste speler van het WK 1958, waar hij Garrincha en Pelé de weg wees. Didi, zoals de kapper van Pelé. Hij baat zijn zaak uit aan de overkant van het Santosstadion. Een oude, kleine man. Verzorgd, met lichtdonkere huid en een grijze haardos. Hij verklapt ons na enige aarzeling zijn leeftijd: “Ik ben 83 en ik opende deze kapperszaak bijna 60 jaar geleden. Pelé kwam hier voor het eerst in 1957. Hij bleef een vaste klant tot aan zijn vertrek in 1974. Niemand twijfelde aan zijn kwaliteiten. Iedereen heeft heimwee naar hem. Neymar wordt zeker een topper maar niet zo goed als Pelé. Waarom niet? Er is slechts één Pelé in de voetbalgeschiedenis. Hij bleef altijd een zeer vriendelijke man. Tegen iedereen, Pelé vergat nooit zijn afkomst. Hij beoefende blotenvoetenvoetbal. Hij begreep de betekenis van op de grond te moeten slapen en van het hongergevoel. Over hem geldt het gezegde: ‘Er is maar één Pelé in de wereld, die de aarde kent waar hij is geboren.’ Ik heb zoveel mooie herinneringen aan hem maar toch haal ik mijn beste meteen boven. In de derby Santos – Juventus Sao Paulo 5-1: hattrick! Geen zeldzaamheid voor hem, maar deze sprong er toch uit: alle drie met zijn befaamde bicicleta, de retro terwijl hij in de lucht hangt. Men zei over hem dat hij je pet er kon aftrappen zonder dat je het voelde. Hij was voor de volle honderd procent een eenvoudige, eerlijke mens met een goedaardig karakter. Santos verlangt nog steeds naar hem. Wisten jullie dat hij de man is van meer dan duizend doelpunten?”
De kapperszaak herbergt de verborgen weelde: foto’s uit de oude doos, gesigneerde Santosshirts, beeldhouwwerkjes, bekers en trofeeën. Maar vooral: een cartoon met Santosvedetten van weleer aan de kapper opgedragen en een prachtige houtgravure van ‘O Rei’. Dit is een ware schatkamer, het is dan ook bij Didi, Cabeleireiro do Pelé.
Muurschilderingen in de stijl van Andy Warhol op trainingscentrum Pelé
Ik keer nog even terug naar die wonderbaarlijke wereldbeker van Mexico 1970 toen Pelé het voetbal een soort openbaringsvisioen gaf met enkele bovennatuurlijke bewegingen. Naast de Viktorlob reflecteer ik over de Banksbal. Bij Engeland-Brazilië dwong hij met een van de grond naar de bovenhoek klimmende kopbal Gordon Banks tot de zweefsprong van de eeuw. Deze stunt van de Engelse keeper – in zijn tijd ‘s werelds beste – werd door een kunstenaar op doek gezet met als titel ‘Save of the century’.
Schilderkunst, daar worden we op getrakteerd als we naar het Centro de Treinamento Rei Pelé stappen, op wandelafstand van Vila Belmira. Wie rondom het trainingscentrum van Santos loopt, waant zich in een museum. Men ontdekt de prachtigste muurschilderingen in de zwart-geel-witte-kleuren. Pelé heeft ook hier een exceptionele status gekregen, met een reeks uitzonderlijke tekeningen. Ze beelden zijn carrière bij Santos uit en zijn het gevolg van een stedelijke cultuurinvestering bij de honderdste verjaardag van de club in 2012 waarin popart – stijl Andy Warhol en Roy Lichtenstein – en urban graffiti met elkaar worden vermengd. Volgt u even mee langs dit voetbalheiligdom en bid, lach, huil, kniel en bewonder bij wat ik benoem tot de ‘tien werken van Pelé’, naar zijn legendarische rugnummer.
Stap 1: Op 8 augustus 1956 zet hij op vijftienjarige leeftijd zijn krabbel onder zijn eerste profcontract.
Stap 2: Het gedicht van Carlos Drummond de Andrade O dificil, o extraordinario bewierookt het uitzonderlijke talent.
Stap 3: De zwarte muur en het witte shirt contrasteren bij zijn typische maar fenomenale beweging: bicicleta.
Stap 4: De lachende Pelé met rugnummer 10 draait schuin het hoofd. Hij lijkt steeds bereikbaar maar bouwt toch op zijn manier enige reserve in.
Stap 5: Het legendarische elftal van FC Santos, bi campeao Mundial: twee keer wereldkampioen bij de clubteams.
Stap 6: Het duizendste doelpunt op 19 november 1969 in het Maracanastadion. Het publiek wordt stil en juicht hem nadien toe.
Stap 7: Afrika 1969. Santos speelt een serie vriendschappelijke wedstrijden in conflicthaarden zoals Brazzaville en Kinshasa en Nigeria en Biafra. De wapens zwijgen als Pelé passeert, want iedereen wil hem zien, spreken en voelen.
Stap 8: Pelé en Pepé. Spitsbroeders, vrienden, aanvankelijk leerling en mentor. Samen stippelden ze het succes van Santos FC uit: ontelbare trofeeën.
Stap 9: Op 2 oktober 1974 speelde hij zijn afscheidswedstrijd: 1091 goals in 116 optredens voor Santos. Magia. Imortalizada. Majestada. E Pelé e Eterno. Magisch, onsterfelijk, majestueus. Pelé is voor de eeuwigheid.
Stap 10: 23 oktober 1990. Drie muurdelen naast elkaar sieren het Inicio de Era Pelé Anos 50. Met centimetershoge gekrulde handtekening, het nummer 10 snelt symbolisch weg met de bal aan de voet.
Hier heerste o rei do futebol arte, de koning van de voetbalkunst en de wandeling rondom zijn centro heeft iets van de tocht van een pelgrim naar de schrijn. Men is een voetbalpelgrim, of men is het niet.
